[ARTYKUŁ] Krokodyle z czasów dinozaurów

[Dino]

Krokodyle z czasĂłw dinozaurĂłw

Krokodyle to rĂłwieśnicy dinozaurĂłw, są to jedyni Ĺźyjący do tej pory (prĂłcz ptakĂłw) archozaury. Pierwsze zwierzęta, ktĂłre moĹźemy nazwać krokodylami, pojawiły się na naszej planecie niemal w tym samym czasie, co pierwsze dinozaury, czyli w późnym triasie, około 220 milionĂłw lat temu. PoniewaĹź „straszne gady” panowały na lądzie, krokodyle były zmuszone przystosować się do wodnego (ewentualnie ziemno-wodnego) trybu Ĺźycia.

RodowĂłd krokodyli i pierwsze gatunki
Współcześnie Ĺźyje 22 gatunkĂłw krokodyli, ktĂłre dzielą się na trzy rodziny – krokodyle właściwe, aligatory i kajmany oraz pojedyncze gatunek – hinduski gawial i, być moĹźe, krokodyl gawialowy. Są one potomkami zwierząt, ktĂłre rozwinęły się miliony lat temu, w czasach ery mezozoicznej, zwanej takĹźe erą dinozaurĂłw. Historia tych niezwykłych gadĂłw zaczyna się w triasie, kiedy to podobne do krokodyli archozaury (tekodonty* wywodzące się z grupy pseudozuchĂłw) nazywane Protosuchia i Sphenosuchia były niewielkimi drapieĹźnikami lądowymi, a obecną pozycję krokodyli, wĂłwczas zajmowały zwierzęta nazywane fitozaurami. Jednym z pierwszych „prawdziwych” krokodylĂłw był Protosuchus, czyli „pierwszy krokodyl”.

Ĺťył około 200 milionĂłw lat temu, w późnym triasie. Nie przypominał on znanych nam obecnie, krokodyli. Miał niewiele ponad metr długości, szeroką czaszkę, lekkie ciało, ktĂłre było podtrzymywane przez długie nogi. Ĺťył, w przeciwieństwie do swoich późniejszych krewniakĂłw, na lądzie. Do krokodyli upodabniały go między innymi ostre zęby i opancerzony grzbiet, oraz pewne szczegóły w szkielecie, pozwalające odróşniać nam krokodyle od innych gadĂłw. Mimo, Ĺźe pierwsze dinozaury były stosunkowo niewielkie, protozuch zapewne zadowalał się mniejszymi jaszczurkami i owadami. Bardziej zaawansowanym od protozucha rodzajem krokodyla był Orthosuchus („prosty krokodyl”).

Żył w mniej więcej tym samym czasie, co Protosuchus, lecz zamieszkiwał tereny wodne. Miał krótką paszczę, krótsze od protozucha nogi z dłuższymi palcami, co czyniło go bardziej podobnym do współczesnych krokodyli. Miał raczej słabe zęby, co skłoniło naukowców do hipotezy, że żywił się schwytanymi na mokradłach, niewielkimi rybami.

Budowa ciała
Cechą charakterystyczną dla krokodyli jest ułożenie ich nóg. Stawy skokowe krokodyli umożliwiały im chodzenie z łapami szeroko rozstawionymi, trzymanymi prostopadle do tułowie, a także krótkie podbieganie, na niemal wyprostowanych łapach. Czatujące na zdobycz krokodyle, mogły spędzić pod wodą nawet do godziny czasu, gdyż były (i są do tej pory) wyposażone w ucho zewnętrzne, które zamykało się nad bębenkiem usznym podczas nurkowania.

Specjalna przegroda (tzw. podniebienie wtórne) oddzielało wewnętrzne otwory nosowe od przełyku, dzięki czemu krokodyle mogły otwierać paszczę pod wodą, bez obaw zachłyśnięcia się. Zaś dzięki wtórnej, przeźroczystej powiecie, potrafiły widzieć pod wodą. Oczy i nozdrza krokodyli znajdują się prawie na szycie jego głowy, tak, że mogły one widzieć i oddychać, będąc do połowy zanurzone w wodzie. Otoczone mięśniami zwierającymi, nozdrza zostają zamknięte, gdy tylko zwierzę opuści się w głębinę. Zaglądając do paszczy krokodyla zauważylibyśmy brak zarówno zębów tnących, jak i żujących pokarm. Jeden rodzaj stożkowatych zębów nadaje się jedynie do chwytania zdobyczy i uniemożliwiania jej wyrwania się z ucisku. Dlatego też krokodyle wyrywają kawały mięsa i połykają je w całości. Krokodyle pływają dzięki ruchom na boki potężnego ogona oraz przy pomocy błon pławnych na stopach. Cechą niespotykaną u innych gadów jest całkowity podział serca na dwie komory oraz istnienie przepony.

Różnorodność krokodyli
Wydaje się, że krokodyle od milionów lat nie zmieniły swej postaci. Jednak wcale tak nie było - niegdyś na Ziemi żyło wiele różnorodnych rodzajów krokodyli. W kopalni w Bernissart, gdzie odkryto szczątki 40 iguanodontów (I. bernissartensis) naukowcy znaleźli również skamieniałości dwóch prehistorycznych krokodyli. Formalnie opisany Goniopholis, mający prawie 3 metry długości 23 pary zębów, którymi w chwili śmierci, prawdopodobnie wyrywał kawały mięsa z ciał martwych iguanodontów.

Drugi, mniejszy gatunek krokodyla to nazwana od miejsca znaleziska Bernissartia, mająca zaledwie metr długości. Miała ona ostre zęby z przodu i płaskie w głębi paszczy, służące najprawdopodobniej do miażdżenia kości mniejszych od niej jaszczurek i płazów.

Jednym z najmniejszych krokodylĂłw były nieco podobne do jaszczurek atopozaury. Jeden z przedstawicieli tej grupy gadĂłw jest mierzący niewiele ponad 40 centymetrĂłw, Alligatorium. Podczas gdy niektĂłre z krokodyli postawiły na zwinność i w toku ewolucji zmniejszyły swe rozmiary, inne postawiły na wielkość, znacznie je zwiększając. Dobrym tego przykładem jest kredowy krokodyl – Deinosuchus („straszny krokodyl”) osiągający rozmiary duĹźych teropodĂłw, nawet do 14 metrĂłw długości. Sama jego czaszka mierzyła 180 centymetrĂłw i z pewnością budziła grozę, nawet u dinozaurĂłw. Prawdopodobnie polował rĂłwnieĹź na duĹźe ornitopody, ktĂłre, chcąc ugasić pragnienie zbliĹźyły się do zbiornika wodnego, w ktĂłrym czaił się deinozuch.

Innym przedstawicielem „sporych” krokodylĂłw był Peipesuchus, (długość do 5 m), środkowojurajski krokodyl, ktĂłrego szczątki zidentyfikowano w Chinach. Niedawno naukowcy badając nowe skameiniałosci krokodyla Sarcosuchus imperator stwierdzili, Ĺźe i on był olbrzymim krokodylem, w wieku około 60 lat mierzył 12 metrĂłw długości i waĹźył ok. 8 ton.

W jurze i w kredzie z krokodyli rozwinęło się wiele form zamieszkujących morza (podrząd Thalattosuchia z rodzinami Teleosauridae i Metriorhynchida), o których opowiemy w następnej części artykułu. Poza nimi rozwinęły się krokodyle lądowe mające krótkie pyski, jak również posiadające długie pyski krokodyle słodkowodne (Notosuchia z Gondwany, Gobisuchus z Mongolii, opisany przez polskich naukowców). W drugiej połowie ery dinozaurów pojawiły się krokodyle o długich pyskach, Neosuchia, które były spokrewnione z dzisiejszymi. Był to między innymi wspomniany już Deinosuchus z Ameryki Północnej, czy też Sarcosuchus z Gondwany. Pod koniec ery mezozoicznej, w kredzie pojawiły się krokodyle rybożerne, należały one do krokodyli właściwych i przypominały dzisiejsze gawiale.

Krokodyle z morskich toni
Jak juĹź było napisane, prehistoryczne krokodyle były bardzo zróşnicowane, niektĂłre nawet zamieszkiwały morskie głębiny (choć obecnie tylko jeden gatunek Ĺźyje w tych terenach). Stało się to we wczesnej fazie ich ewolucji. Gady te niemal całkowicie zrezygnowały ze stałego lądu. Morskie krokodyle, takie jak Teleosaurus („końcowy gad”) czy Steneosaurus, wyglądem bardzo przypominały dzisiejsze gawiale.

Były to gady o smukłych, opływowych ciałach, o długości dochodzącej 4-5 metrĂłw. Ich ostre, stoĹźkowate zęby umoĹźliwiały chwytanie śliskich i niedostępnych dla innych zwierząt ryb czy kałamarnic. Ich grube skĂłry z czasem wygładziły się, dodając opływowości. Na ląd wychodziły tylko dla złoĹźenia jaj, choć istnieją teorie, jakoby niektĂłre krokodyle morskie (zwłaszcza te, u ktĂłrych płetwy przekształciły się i były całkowicie nieprzydatne na lądzie) mogły rodzić w wodzie, podobnie jak dzisiejsze rekiny, czy współczesne im ichtiozaury. Jeszcze inne rodzaje morskich krokodyli jeszcze sprawniej przystosowały się do Ĺźycia w wodzie. Całym kształtem swojego ciała przypominały ryby, łapy zmieniły się bowiem w płetwy, ogon wydłuĹźył się i zmienił swĂłj kształt. Zwierzęta te całkowicie straciły ciężki, kostny pancerz na rzecz gładkiej i śliskiej skĂłry. Mimo wszystko, nadal oddychały płucami, co się wiązało z koniecznością wynurzania co jakiś czas dla zaczerpnięcia powietrza. Jednym z takich krokodyli był rodzaj Metriorhynchus („długi pysk”). Miał on ogon ze sterczącą płetwą, rozdwojony na końcu. Przy długości 3 metrĂłw, prawdopodobnie jadał kałamarnice i zniĹźające się do powierzchni wody pterozaury, choć niektĂłrzy naukowcy sądzą, Ĺźe atakował nawet dwukrotnie większe od siebie ryby.

Geosaurus (”ziemny jaszczur”) z rodziny Metriorhynchidae podrzędu Thalattosuchia występujący w jurze w morzach dzisiejszej Europy, miał ogon do złudzenia przypominający ogon ichtiozaura, podobnie jak niedawno opisany Dakosaurus. Prawdopodobnie machając ogonem udawało mu się nabierać sporych prędkości.

Niestety, kres panowania morskich krokodylom położyło pojawienie się w kredzie lepiej przystosowanych plezjozaurów i pliozaurów.

OdĹźywianie
Oseski i osobniki młode dzisiejszych krokodyli jedzą owady, ślimaki, ropuchy i małe ryby, oraz różnego rodzaju skorupiaki i małże. Jedzą one bardzo często, gdyż wymaga tego od nich własne, szybkie tempo wzrostu. Można śmiało sądzić, że prehistoryczni przodkowie współczesnych krokodyli mieli podobne upodobania kulinarne. W miarę powiększania się masy ciała, krokodyl zaczyna jeść coraz większe zwierzęta ryby, gady, czy nawet (jak w przypadku większych krokodyli typu Deinosuchus) dinozaury. Prehistoryczne krokodyle, gdy chwytały ofiarę zębami, próbowały wciągnąć ją do wody i utopić. Większą zdobycz prawdopodobnie zakopywały w dziurze na brzegu swojego terytorium, by skóra zdobyczy zmiękła a mięso skruszało, tak jak to robią ich dzisiejsi potomkowie. Krokodyle, mniejszą zdobycz, połykają w całości, głową do przodu, tak by skrzela i kręgosłup ofiary nie uszkodziły ich delikatnego gardła.

Można uważać, że krokodyle podobne do deinozucha, były bardzo agresywnymi myśliwymi, którzy potrafili robić zasadzki, czy też z rozmysłem ścigać upatrzoną ofiarę. Krokodyle morskie, jak np. teleozaury, podobnie jak dzisiejsze gawiale, krążyły w wodzie, kołysząc się z boku na bok swoim długim pyskiem i łapiąc wszystkie ryby będące w jego zasięgu.

Prehistoryczne krokodyle z Polski
12 lat temu, w 1995 roku dr Marcin Żarski, pracownik PIG w okolicach Kazimierza Dolnego, a dokładnie w odsłonięciu Kamienny Dół fragmenty szkieletu paleoceńskiego krokodyla należącego do rodzaju Thoracosaurus (Leidy, 1852). Mierzący 60 centymetrów fragment (zdjęcie poniżej) szkieletu krokodyla należał do części ogonowej wraz z kręgami krzyżowymi i tułowia.

Według naukowców należał on do dużego osobnika, mierzącego około 6 metrów. Thoracosaurus prowadził ziemno-wodny tryb życia, a jego długi pysk pomagał mu w łapaniu śliskich ryb. Było to pierwsze w Polsce a czwarte w Europie znalezisko paloceńskiego torakozaura. Pełną identyfikację z dokładnością do gatunku uniemożliwił brak czaszki. Skamieniałości prehistorycznych krokodyli należą do najbardziej rzadkich, a przez to są bardzo cenione z tego względu, że każde z nich daje naukowcom wiele cennych informacji na temat budowy i systematyki krokodyli.

Rekonstrukcja Thoracosaurus

Znaczenie dla paleontologii
Poza ptakami, krokodyle są jedynymi Ĺźyjącymi archozaurami. Tylko one w niemal niezmienionej formie przetrwały prawie 70 milionĂłw lat od zagłady dinozaurĂłw. Rodzi się pytanie – dzięki jakim cechom udało im się przeĹźyć? Pod względem środowiska Ĺźycia i samego jego trybu, krokodyli bardzo przypominają najstarsze grupy kręgowcĂłw lądowych. Stanowią więc ocalałą z zagłady, Ĺźywą cząstkę świata, ktĂłry obecnie moĹźna podziwiać jedynie w formie skamieniałości. Jak juĹź mĂłwiliśmy, współczesne krokodyle zamieszkują zazwyczaj tropikalne rzeki, przymorskie bagna i bajora, a tylko jeden gatunek (krokodyl róşańcowy – Crocodylus porosus) zamieszkuje morskie głębiny. Nie jest jednak zwierzęciem wyłącznie morskim, jak wspomniane wcześniej Metrothynchus czy Geosaurus. Mimo swej długiej historii, ta grupa wydaje się biologicznie zdolna przeĹźyć kolejne setki milionĂłw lat. Jedynym zagroĹźeniem dla tych pięknych gadĂłw jest, niestety, człowiek.

* Tekodonty to tylko określenie potoczne dla prymitywnych archozaurów, a nie rzeczywisty klad

Literatura

Trepka, A., 1988. Przed i po dinozaurach. Krajowa Agencja Wydawnicza; Katowice

Dinozaury!, 1993-1994. DeAgostini; Warszawa

Świat Wiedzy, 2000. DeAgostini; Warszawa

www.pgi.gov.pl


Pewnie błędów jest sporo, dlatego umieszczam do poprawki.

[misio]

A czy można by dodać też opis plakodusa?

[d_m]

Łukaszu - naprawdę ciekawy i przejrzysty tekst Pewne zdania nie do końca są stylistycznie poprawne, momentami zjadło ci chyba jakieś wyrazy. Niestety czas, a właściwie jego brak, nie pozwala mi teraz dokładnie się w to wszystko wgłębić. Oto dwie uwagi do pierwszego paragrafu:

Historia tych niezwykłych gadów zaczyna się w triasie, kiedy to podobne do krokodyli archozaury (tekodonty [warto wspomniać, że tekodonty to tylko określenie potoczne dla prymitywnych archozaurów, a nie rzeczywisty klad] wywodzące się z grupy pseudozuchów) nazywane Protosuchia i Sphenosuchia były niewielkimi drapieżnikami lądowymi, a ich [powinieneś dodać, że chodzi o krokodyle, bo z szyku zdania wynika, że o Protosuchia i Sphenosuchia, które w dodatku rzekomo obecnie zajmują jakąś pozycję] obecną pozycję wówczas zajmowały zwierzęta nazywane fitozaurami.

W triasie oprócz krokodyli żyły też grupy im pokrewne (fitozaury, aetozaury, "rauizuchy"), w dodatku znane i z Polski, łączone razem w grupę Crurotarsi - może i o nich ktoś kiedyś coś napisze

Co do Polskiego krokodyla - ja znam tą sprawę z opowiadań i podobno wcale nie był tak kolorowo z tym odkryciem W każdym razie to raczej nie jedyny okaz, sam widziałem inny

[Broker]

Co do tego pojedyńczego gatunku gawiali, to nie jest tak do końca. Tomistoma schlegelii krokodyl gawialowy, jest niedokońca przyznany do krokodyli właściwych ( angielska wiki podaje, że należy do rodziny Gavialidae ). Tu można też coś o tym poczytać, jednak jest to po angielsku Co do artykułu to jest całkiem fajny ;)

[Dino]

A czy można by dodać też opis plakodusa?

Placodus był plakodontem, a nie krokodylem -> patrz tutaj

Dzięki za opinie, to co podpowiedzieliście, zmieniłem.

[Sebastian]

Bardzo fajny artykuł!!!! Podoba mi się, bo krokodyle po dinozaurach, pterozaurach i gadach morskich (no i ptakach) sa moja passą. W sumie bardzo jest obszerny, ale nigdy nie jest tak dobrze by nie mogło być lepiej Myślę, że możesz (moja propozycja) rozbudować swoją prace o dodanie do niej opisy chociażby poszczególnych rodzin i (jeśli masz pewne i ciekawe źródła) ich historii Tak po za tym to jestem zaskoczony- artykuł jest po prostu the best

[Dino]

Oki, poszperam gdzieniegdzie i postaram się dodać co nieco :D

[KrzysiekLichota]

jest co prawda co nieco literówek oraz błędów typu:

Niestety, kres panowania morskich krokodylom położyło pojawienie się w kredzie lepiej przystosowanych pliozaurów i pliozaurów

Chodzi o plezjozaury i pliozaury??
Ale poza tym podziwiam

[Dino]

jest co prawda co nieco literówek oraz błędów typu:

Niestety, kres panowania morskich krokodylom położyło pojawienie się w kredzie lepiej przystosowanych pliozaurów i pliozaurów

Chodzi o plezjozaury i pliozaury??
Ale poza tym podziwiam

Tak właśnie o to mi chodziło. Zbieram teraz informacje o rodziunach prehistorycznych krokodyli (i pracuje równolegle nad dwoma innymi artykułami).

[d_m]

Łukaszu, możesz też zerknąć do artykułu popularnonaukowego autorstwa dra Tomasza Suleja - str. 44 - 47 PDFa: http://www.paleo.pan.pl/ewolucja/Ewolucja2.pdf

[Dino]

Łukaszu, możesz też zerknąć do artykułu popularnonaukowego autorstwa dra Tomasza Suleja - str. 44 - 47 PDFa: http://www.paleo.pan.pl/ewolucja/Ewolucja2.pdf

Dzięki, wydrukowałem oba numery biuletynu - może jeszcze mi się przydadzą

[Sebastian]

Znalazłem bardzo ciekawą rekonstrukcje dakozaura
http://images.gildia.pl/_n_/nauka/news/ ... a2-640.jpg

[Xyphactinus]

Popraw adres tego linka - brakuje "h" na początku.

[Dawid Mika]

Krokodyle to rówieśnicy dinozaurów, są to jedyni żyjący do tej pory (prócz ptaków) archozaury.

Najpierw poprawnie stwierdzasz, że ptaki i krokodyle to jedyne współczesne archozaury.

A potem piszesz:

Krokodyle to jedyne żyjące archozaury

Druga informacja jest błędna i na dodatek sprzeczna z tą pierwszą.
Proponuję ją usunąć lub zmodyfikować tak, aby brzmiała np. tak:

Krokodyle to jedyne żyjące obecnie nieptasie archozaury

Dzięki, poprawiłem
Dino

[nazuul]

Krokodyle to rówieśnicy dinozaurów, są to jedyni żyjący do tej pory (prócz ptaków) archozaury.

jedyne żyjące

PoniewaĹź „straszne gady” panowały na lądzie, krokodyle były zmuszone przystosować się do wodnego (ewentualnie ziemno-wodnego) trybu Ĺźycia.

ale dinozaury, aż do przełomu trias/jura, nie panowały

Współcześnie Ĺźyje 22 gatunkĂłw krokodyli, ktĂłre dzielą się na trzy rodziny – krokodyle właściwe, aligatory i kajmany oraz pojedyncze gatunek – hinduski gawial i, być moĹźe, krokodyl gawialowy.

żyją

Nie przypominał on znanych nam obecnie, krokodyli.

bez przcinka

Geosaurus (”ziemny jaszczur”) z rodziny Metriorhynchidae podrzędu Thalattosuchia występujący w jurze w morzach dzisiejszej Europy, miał ogon do złudzenia przypominający ogon ichtiozaura, podobnie jak niedawno opisany Dakosaurus.

niedawno opisany?
Dakosaurus von Quenstedt, 1856

Stawy skokowe krokodyli umożliwiały im chodzenie z łapami szeroko rozstawionymi, trzymanymi prostopadle do tułowie,

tułowia

Czatujące na zdobycz krokodyle, mogły spędzić pod wodą nawet do godziny czasu, gdyż były (i są do tej pory) wyposażone w ucho zewnętrzne, które zamykało się nad bębenkiem usznym podczas nurkowania.

bez przecinka

Oczy i nozdrza krokodyli znajdują się prawie na szycie jego głowy, tak, że mogły one widzieć i oddychać, będąc do połowy zanurzone w wodzie.

ich

Formalnie opisany Goniopholis, mający prawie 3 metry długości 23 pary zębów, którymi w chwili śmierci, prawdopodobnie wyrywał kawały mięsa z ciał martwych iguanodontów.

dziwnie to brzmi, może zastąpić jako "Krokodyl nazwany"?

Jednym z najmniejszych krokodylów były nieco podobne do jaszczurek atopozaury.

krokodyli

Jeden z przedstawicieli tej grupy gadów jest mierzący niewiele ponad 40 centymetrów, Alligatorium.

jest->to
bez przecinka

Deinosuchus („straszny krokodyl”) osiągający rozmiary duĹźych teropodĂłw, nawet do 14 metrĂłw długości.

popatrz na wikipedii, nowsze oszacowania to 10-12, wg starszych (1954) do 15

Prawdopodobnie polował również na duże ornitopody, które, chcąc ugasić pragnienie zbliżyły się do zbiornika wodnego, w którym czaił się deinozuch.

zbędne

W jurze i w kredzie z krokodyli rozwinęło się wiele form zamieszkujących morza (podrząd Thalattosuchia z rodzinami Teleosauridae i Metriorhynchida)

Metriorhynchidae


EDIT

Krokodyle, mniejszą zdobycz, połykają w całości, głową do przodu, tak by skrzela i kręgosłup ofiary nie uszkodziły ich delikatnego gardła.

bez przecinkĂłw

Można uważać, że krokodyle podobne do deinozucha, były bardzo agresywnymi myśliwymi, którzy potrafili robić zasadzki, czy też z rozmysłem ścigać upatrzoną ofiarę.

bez przecinka
z rozmysłem??

Krokodyle morskie, jak np. teleozaury, podobnie jak dzisiejsze gawiale, krążyły w wodzie,

bez przecinka

12 lat temu, w 1995 roku dr Marcin Żarski, pracownik PIG w okolicach Kazimierza Dolnego, a dokładnie w odsłonięciu Kamienny Dół fragmenty szkieletu paleoceńskiego krokodyla należącego do rodzaju Thoracosaurus (Leidy, 1852).

13, a niedługo 14 lat temu
rozwiń skrót PIG (Panśtwowy Instytut Geologiczny??)
zabrakło orzeczenia (znalazł)

Mierzący 60 centymetrów fragment (zdjęcie poniżej) szkieletu krokodyla należał do części ogonowej wraz z kręgami krzyżowymi i tułowia.

dziwnie sformułowane
Mierzący 60 centymetrów fragment (zdjęcie poniżej) szkieletu krokodyla to część tułowia, kręgi krzyżowe i ogonowe

Skamieniałości prehistorycznych krokodyli należą do najbardziej rzadkich, a przez to są bardzo cenione z tego względu, że każde z nich daje naukowcom wiele cennych informacji na temat budowy i systematyki krokodyli.

najrzadszych

Pod względem środowiska życia i samego jego trybu, krokodyli bardzo przypominają najstarsze grupy kręgowców lądowych.

krokodyle

[Dawid Mika]

http://www.varancroco.dbv.pl/readarticl ... icle_id=12

To zostało skopiowane za zgodą Dina czy to plagat ?
Wygląda na skopiowaną większość artykułu. Wskazują na to podpisy grafik (Rekonstrukcja Thoracosaurus), których nie ma.