Uzupełniłem opis, zachowując jedno zdanie oryginalne i sporo informacji biorąc z pierwotnego opisu tarbozaura. Jednak mam problem z tłumaczeniem następujących tekstów z angielskiej wikipedii:
The skull of Tarbosaurus was completely described for the first time in 2003. Scientists noted key differences between Tarbosaurus and the North American tyrannosaurids. Many of these differences are related to the handling of stress by the skull bones during a bite. When the upper jaw bit down on an object, force was transmitted up through the maxilla, the primary tooth-bearing bone of the upper jaw, into surrounding skull bones. In North American tyrannosaurids, this force went from the maxilla into the fused nasal bones on top of the snout, which were firmly connected in the rear to the lacrimal bones by bony struts.
i
Tarbosaurus lacked these bony struts, and the connection between the nasals and lacrimals was weak. Instead, a backwards projection of the maxilla was massively developed in Tarbosaurus and fit inside a sheath formed from the lacrimal. This projection was a thin, bony plate in North American tyrannosaurids. The large backwards projection suggests that force was transmitted more directly from the maxilla to the lacrimal in Tarbosaurus
Mógłby mi ktoś pomócw ich przetłumaczeniu ? Jak tłumaczyć słowo projection - projekcja, występ ? Z góry dziekuję. Jeśli ktoś mi pomoże otp rzetłumaczyć to dodam do opisu oprócz tych informacji także inne na temat czaszki tarbozaura - gdyż nie chcę pisać urywkowych informacji. A oto opis:
Długość: 10 (12 ?) m
Wysokość: 5 m
Waga: 4-5 t ?
Miejsce występowania: białe łożysko Khermeen Tsav ?, Bayankhongor ?; (Nemegtskaya Svita), formacja Nemegt, Mongolia (Azja), formacja Subashi ?, Xinjiang?, Uygur Zizhiqu?, nienazwany poziom Heilongjiang?, formacja Nanxiong?, Chiny (Azja) ?
Czas występowania: mastrycht (późna kreda) 72-68 Ma (76-65?) mln lat temu
Klasyfikacja:
Dinosauria
Saurischia
Eusaurischia
Theropoda
Neotheropoda
Averostra
Tetanurae
Avetheropoda
Coelurosauria
Tyranoraptora
Tyrannosauroidea
Tyrannosauridae
Tyrannosaurinae
Wstęp
Tarbozaur to duży teropod, którego nazwa oznacza ''straszny jaszczur’’. Był on największym tyranozauroidem jaki kiedykolwiek żył w Azji, ale pod względem rozmiarów niewiele ustępował największemu w tej grupie – tyranozaurowi. Znaleziono sporo szkieletów tego dinozaura, co pozwoliło dokładnie przebadać jego budowę i filogenezę.
Budowa
Tarbozaur osiągał 10-12 m długości i 5 m wysokości. Wprawdzie w żadnej pracy naukowej nie podano jego masy, to szacuje się, że była ona podobna lub mniejsza od masy tyranozaura (ok. 6 t). Największa znaleziona czaszka tego dinozaura ma 1,3 m długości. Oczy nie są ustawione bezpośrednio do przodu, co sprawia, że tarbozaur miał mniejszy kąt widzenia niż np. tyranozaur. Tarbozaur miał krótkie, dwupalczaste kończyny przednie. Podobnie jak u tyranozaura były one zbyt krótkie, by mogły być używane do walki. Być może służyły do przytrzymania samicy przy kopulacji lub pomagały przy podnoszeniu się z odpoczynku. Choć równie dobrze mogły być bezużyteczną spuścizną po przodkach. U tarbozaura kończyny przednie są najkrótsze w porówaniu do reszty ciała wśród wszystkich tyranozaurydów. Ăw teropod posiadał 60-64 zębów czyli więcej niż tyranozaur, ale mniej niż gorgozaur i alioram oraz pozostałe tyranozauroidy. Najdłuższe zęby znajdowały się w szczęce górnej. Osiągały one do 85 mm długości. Większość ich była owalna w przekroju, choć zęby kości przedszczękowej miały w przekroju poprzecznym kształt litery ‘’D’’. Tarbozaur miał również unikalny mechanizm, blokujący ruchliwość górnej szczęki. Była ona z tego powodu mniej ruchoma niż u innych tyranozauroidów. Punkt ciężkości ''strasznego jaszczura’’ znajdował się nad biodrami. Długi ogon równoważył ciężar ciała. W programie popularnonaukowym pt. ‘’Dinozaury zabójcy’’ (‘’ The Truth About Killer Dinosaurs’’) przedstawiono krótko wyniki starcia między niezidentyfikowanym anykylozaurem a tarbozaurem. Ustalano że uderzenie maczugi owego tyreofora było w stanie pogruchotać kości tarbozaura, ale tarbozaur mógł bez problemu przegryźć pancerz ankylozaura (stwierdzono to bez dokładnej stymulacji, bazując na badaniu, które wykazało że zbliżony rozmiarami i spokrewnionym z tarbozaurem tyranozaur mógł ugryzieniami szczek zmiażdżyć auto). Tarbozaur posiadał duże otwory w czaszce, zmniejszające jej ciężar.
Klasyfikacja
Tarbozaura zalicza się do podrodziny Tyrannosaurinae, razem z daspletozaurem i tyranozaurem. Niektórzy zaliczają do tej podrodziny także aliorama. Niegdyś umieszczono te zwierzęta wśród ''’karnozaurów’’ z powodu ich dużych rozmiarów. Uważano, że są spokrewnione z takimi zwierzętami jak jurajski allozaur. Kiedy uważniej zaczęto się przyglądać budowie tyranozaurów stwierdzono, że nie są one karnozaurami tylko celurozaurami (które o owych czasach były definiowane jako ‘’małe dinozaury drapieżne’’ i zaliczano od nich większość małych teropodów, łącznie z celofyzami). Tarbozaur początkowo został uznany za przedstawiciela rodzaju
Tyrannosaurus, dopiero później przydzielono do osobnego rodzaju. Mimo to wielu paleontologów dalej uważa tarbozaura i tyranozaura za synonimy. Obrońcą nazwy rodzajowej tarbozaura był nasz ekspert pan Karol Sabath, który wraz z Norwegiem Jornem H. Hurumem napisali pracę o różnicach czaszek obydwóch tyranozauroidów w Acta Paleontologica Polonica. W czasie tych badań stwierdzili oni również, że rodzaje
Tyrannosaurus i
Tarbosaurus nie są ze sobą tak blisko spokrewnione jak się często zakłada. Jeszcze inni uważają że tyranozaur i tarbozaur to taksony siostrzane. Wykonana w 2003 r. analiza wykazała, że najbliższym krewnym tarbozaurem jest alioram. Dowodami na to są wspólne cechy budowy czaszek tarbozaura i aliorama nie występujące u innych tyranozauroidów. Jeśli rzeczywiście jest tak jak wykazała ta analiza, rody tyranozaurów rozdzieliły się i ewoluowały niezależnie od siebie w Azji i Ameryce Pónocnej. Jedeny z okazów aliorama należący do osobnika młodego, raczej nie jest młodym tarbozaurem z powodu jego większej ilości zębów niż występuje u tarbozaura. Ponadto, niektóre okazy Tarbosaurus mają rząd guzków na kościach nosowych, podobnych do tych znanych u Alioramus, lecz znacznie niższych.
Historia
W 1946 roku radziecko-mongolska wyprawa na pustynię Gobi odnalazła w formacji Nemegt czaszkę i kręgi nieznanego wcześniej teropoda. W 1955 rosyjski paleontolog Evgeny Maleev przebadał owe skamieliny (oznaczone jako jako PIN 551-1) i opisał na ich podstawie nowy gatunek tyranozaura –
T. bataar. Co ciekawe epitet gatunkowy tego rodzaju zawiera błąd ortograficzny, bowiem zamiast
baatar (co po mongolsku znaczy tyle co ‘’bohater/wojownik’’ brzmi
bataar. W tym samym roku na podstawie niekompletnych szkieletów, odkrytych przez tą samą wyprawę w 1948 i 1949 roku opisał on kolejne nowe gatunki teropodów. Na podstawie PIN 551-2 opisał
Tarbosaurus efremovi. Epitet gatunkowy honorował Ivana Yefremova - rosyjskiego paleontologa i twórcę powieści science-fiction. Na podstawie PIN 553-1 i PIN 552-2 opisał on dwa nowe gatunki należące do rodzaju
Gorgosaurus -
G. lancinator i
G. novojilovi. Obliczenia wielkości wykazały, że żadno z tych trzech zwierząt nie przewyższało rozmiarami osobnika, na którego podstawie został opisany
Tyrannosaurus bataar. W 1965 roku A.K. Rozhdestvensky uznał, że owe cztery okazy należą do tego samego gatunku, a różnice między nimi wynikają z wieku i dymorfizmu płciowego. Stwierdził, że ten azjatyci gatunek nie należy do rodzaju
Tyrannosaurus. Zaliczył je od zwierzęcia, które nazwał
Tarbosaurus bataar. Oprócz owych okazów, zaliczył do niego również później znaleziony materiał kopalny. Większość autorów, wliczając w to samego Maleeva zgodziło się z wynikami tego badania. Niektórzy uznali jednak, że zwierzę powinno się nazywać
Tarbosaurus efremovi, a nie
Tarbosaurus bataar. Amerykański paleontolog Kenneth Carpenter stwierdził, że wszystkie wymienione wyżej skamieliny należą do
T. bataar oprócz skamielin na podstawie których opisano
G. novojilovi. Uznał on, że te skamieliny reprezentują nowy, mniejszy rodzaj tyranozauryda, którego opisał pod nazwą
Maleevosaurus novojilovi. George Olshevsky w 1995 zaliczył holotyp
T. bataar do nowego rodzaju, który nazwał
Jenghizkhan (nazwa ta honoruje Czyngis-Chana, dowódcę Mongołów). Uznał on również gatunki
Tarbosaurus efremovi i
Maleevosaurus novojilovi za ważne. W 1999 r. uznano
M. novojilovi za młodego tarbozaura. Wszystkie analizy wykonane od 1999 r. wskazują, że do rodzaju
Tarbosaurus należy tylko jeden gatunek -
T. baatar. Polsko-mongolskie ekspedycje paleontologiczne w latach 1963-1971 znalazły na pustyni Gobi wiele szczątków tarbozaura. Dużych odkryć dokonały też wyprawy japońsko-mongolskie między 1993 a 1998. Dużą ilością znalezionych skamielin tarbozaura mogą pochwalić się też członkowie kanadyjskich wypraw, którzy razem z kanadyjskim paleontologiem Philem Currie odnaleźli wiele szczątków "strasznego jaszczura". Obecnie znamy ponad 30 okazów szkieletowych, w tym ponad 15 czaszek.
Chińscy paleontolodzy znaleźli czaszkę i szkielet małego teropoda w Sinkiang-Ujgur, Autonomicznym Regionie Chin w połowie lat sześćdziesiątych XX wieku. W 1977 Dong Zhiming opisał to zwierzę pod nazwą
Shanshanosaurus huoyanshanensis. Opisał również drugi okaz należący do tego gatunku, znaleziony w formacji Subashi. Gregory Paul w 1988 roku uznał to zwierzę za tyranozauryda i zaliczył je do rodzaju
Aublysodon. Dong i Currie po ponownym przebadaniu skamielin tego dinozaura uznali go za młodego tyranozauryda. Mimo że wstrzymali się od zaliczania go do jakiegoś gatunku, zasugerowali że może być to młody tarbozaur.
Mózg
Czaszka tarbozaura znaleziona w 1948 roku przez radziecko-mongolską wyprawę (PIN 553-1) zawierała również puszkę mózgową. Maleev wykonał gipsowy odlew jej wnętrza, co umożliwiło przebadanie struktury mózgu. Nowsze modele wykonane z poliuretanowej gumy umożliwiają jego jeszcze dokładniejsze przebadanie. Mózg tarbozaura budową bardziej przypominał mózg krokodyli i innych gadów niż ptaków. Objętość mózgu tego teropoda jest szacowana na ok. 184 cm centymetrów sześciennych. Podobnie jak u tyranozaura opuszki i nerwy węchowe są bardzo duże. Nerw przedsionkowo-ślimakowy jest duży, co sugeruje dobry słuch. Natomiast nerwy i części mózgu odpowiedzialne za wzrok są małe. Pokrywa śródmózgowia odpowiedzialna za przetwarzaniu danych wizualnych u gadów jest u tego tyranozauroida bardzo mała. Te cechy budowy mózgu świadczą, że podczas polowania tarbozaur używał głównie węchu i słuchu.
Budowa i działanie czaszki
Czaszka tarbozaura została po raz pierwszy kompletnie opisana przez naukowców w 2003 roku. Zauważono wtedy wiele różnic w porówaniu do tyranozaurydów północnoamerykańskich. Wiele z nich dotyczyło przekazywania obciążeń jakim jest poddawana czaszka podczas gryzienia. U tarbozaura siły te były przekazywane od kości zębowej (na której mieści się większość zębów górnej szczęki) do otaczających ją kości. Z kolei u form amerykańskich kierunek przekazywania obciżenia był inny - od kości szczękowej do zrośniętych kości nosowych, a następnie do łzowych przez coś w rodzaju podpór lub wsporników kostnych. Połączone ze sobą za pomocą pdpór/wsporników kostnych kość nosowa i łzowa sugerują, że siła ugryzienia była przekazywana z tej pierwszej do drugiej. Tarbosaurus nie miał tych "podpórek" i połączenie między kośćmi nosowymi a łzowymi było słabe. Zamiast tych struktur tarbozaur miał mocno zbudowany tylny występ kości szczękowej, który mieścił się w osłonie zbudowanej z kości łzowej. Ten sam wyrostek u amerykańskich gatunków był tylko cieńką płytką. Sugeruje to, że naprężenia były przekazywane bardziej bezpośrednio z kości szczękowej do łzowej u tarbozaura. Kość łzowa tarbozaura jest mocniej niż u jego północnoamerykańskich krewniaków połączona z kośmi czołowymi i przedczołowymi. Mocne połączenia pomiędzy szczęka górną, kością łzową, kością czołową i przedczołową pozwala twierdzić, że szczęka górna ''strasznego jaszcuzra'' była mniej elastyczna niż u północnoamerykanskich tyranozaurów. Inną różnicą między tarbozaurem a innymi przedstawicielami jest mniej ruchowa szczeka dolna (żuchwa) u tego pierwszego. Niektórzy twierdzą, że specyficzna budowa czaszki tarbozaura jest przystosowaniem do polowania na tytanozaury takie jak
Nemegtosaurus. Pokazują one również, że ów teropod wcale nie jest najbliższym krewnym tyranozaura. Podobieństwa między nimi można tłumaczyć konwergencją (ewolucja zbieżną).
Środowisko
Większość szczątków tarbozaura znaleziono w formacji Nemegt (Mongolia). Nigdy nie datowano wieku tej formacji radiometrycznie, jednak fauna zachowana w zapisie kopalnym daje dowody że pochodzi ona z wczesnego mastrychtu (późna kreda). Późny mastrycht trwał mniej więcej 72-68 mln lat temu. Wiek formacji Subashi w której znaleziono szczątki szanszanozaura (
Shanshanosaurus) uważane przez niektórych za młodego tarbozaura, również pochodzi z mastrychtu. Liczne osady rzeczne sugerują większą wilgotność niż w innych mongolskich późnokredowych formacjach jak Barun Goyot czy Djadochta. Jednak występowały przynajmniej okresowe susze. Znaleziono tam skamieliny dużej ilości zwierząt wodnych, jak mięczaki, krokodyle (
Shamosuchus) czy żółwie wodne. Skamieniałości ssaków w formacji Nemegt są bardzo rzadkie, ale znaleziono tam wiele ptaków jak hespernisoform
Judinornis czy wczesny przedstawiciel blaszkodziobych
Teviornis. Tarbozaur był tam największym drapieżnikiem. Żył w towarzystwie takich dinozaurów jak ankylozaury np.
Tarchia, hadrozaury takie jak
Saurolophus czy
Barsboldia, zauropody jak
Nemegtosaurus oraz pachycefalozaury jak
Prenocephale i
Homalocephale. Występowało tam sporo niewielkich teropodów jak troodonty (
Borogovia,
Tochisaurus,
Saurornithoides) czy owiraptorozaury reprezentowane przez elmizaura, nemegtię i rinchenię. Te niewielkie drapieżniki nie stanowiły konkurencji pokarmowej dla dorosłego tarbozaura, choć młode tarbozaury (najprawdopodobniej pozostające pod opieką rodziców jak u większości krokodyli i ptaków) zajmujące podobne nisze ekologiczne mogły z nimi rywalizować. Występowały tam też najprawdopodobniej wszystkożerne ornitomimozaury jak
Gallimimus i
Anserimimus oraz roślinożerne terizinozaury jak
Therizinosaurus. W formacji Nemegt znaleziono również szczątki tajemniczego teropoda - deinocheira - o dwuipółmetrowych kończynach przednich.
Tarbozaur w kulturze masowej
Tarbozaur jest jednym z bardziej znanych szerokiej publiczności dinozaurów. Występuje np. w serialu pt. "Powrót Dinozaurów: Pazur olbrzyma". Ten teropod pojawia się tam dwukrotnie - pierwszy raz Nigel spotyka go przypadkiem i próbował przed nim uciec, a zadrugim razem, gdy pod koniec odcinka atakuje on terizinozaura. Jednak roślinożercy udaje się przed nim obronić dzięki swoim wielkim szponom.
Gatunki:
Tarbosaurus Maleev, 1995
?=
Shanshanosaurus Dong, 1977
=
Maleevosaurus Carpenter, 1992
=
Jenghizkhan Olshevsky, 1995
Tarbosaurus bataar (Maleev, 1955) Rozhdestvensky, 1965
=
Tarbosaurus eframovi Maleev, 1995
=
Tarbosaurus turpanensis Olshevsky 1991
=
Tarbosaurus novojilovi Olshevsky, 1978
=
Gorgosaurus lancinator Maleev, 1955
=
Gorgosaurus novojilovi Maleev, 1955
=
Deinodon novojilovi Maleev, 1964
=
Deinodon lancinator Kuhn, 1965
=
Aublysodon lancinator Choring, 1967
=
Tyrannosaurus efremovi Rozhdestvensky, 1977
=
Albertosaurus novojilovi Mader i Bradley, 1989
=
Maleevosaurus novojilovi Carpenter, 1992
=
Jengizkhan bataar Olshevsky vide Olshevsky, Ford i Yamamoto, 1995
=
Tyrannosaurus novojilovi Glut 1997
?=
Shanshanosaurus huoyanshanensis Dong, 1997
Źródła:
1.Pierwotny opis tarbozaura autorstrwa Dilonga
2. Angielska wikipedia
3. Ten temat
4.Dinodata