[recenzja] Gdy życie prawie wymarło

Czyli filmy, książki, czasopisma, strony internetowe itp. związane z paleontologią
Ag.Ent
Kredowy tyranozaur
Kredowy tyranozaur
Posty: 2284
Rejestracja: 19 marca 2009, o 20:55
Imię i nazwisko: Tomasz Skawiński
Lokalizacja: Wrocław

[recenzja] Gdy życie prawie wymarło

Post autor: Ag.Ent »

Obrazek

Tytuł: Gdy życie prawie wymarło. Tajemnica największego masowego wymierania w dziejach Ziemi
Rok wydania: 2017
Autor: Michael J. Benton
Ilustracje: John Sibbick
Tłumaczenie: Andrzej Hołdys
Konsultacja naukowa: Marcin Machalski
Wydawnictwo: Prószyński i S-ka
ISBN: 978-83-8097-074-8
Liczba stron: 486

Najnowsze wydanie angielskiej książki When life nearly died opublikowano w 2015 roku. Niedawno ukazało się jego polskie tłumaczenie. Książka opowiada o wielkim wymieraniu mającym miejsce pod koniec permu. Trudno znaleźć osobę lepiej wykwalifikowaną do napisania dzieła na ten temat niż autor książki - Michael Benton, profesor paleontologii na Uniwersytecie Bristolskim.

Obecnie nie ma już wątpliwości, że wymieranie permskie było największym z masowych wymierań, które miały miejsce w historii życia na Ziemi. Nie zawsze jednak tak było. Pierwszych kilka rozdziałów Benton poświęca opisowi rozwoju idei, które umożliwiły identyfikację i coraz lepsze poznanie wymierania permskiego. Historia zaczyna się jeszcze w czasach przedwiktoriańskich, kiedy nauki kluczowe w tym zakresie - anatomia porównawcza, geologia, paleontologia - były dopiero w powijakach. Poznajemy postaci m.in. Georges'a Cuviera, który wprowadził do nauki pojęcie wymierania, Richarda Owena, jednego z pierwszych badaczy kopalnych kręgowców z permu, czy Rodericka Murchisona, który ustanowił okres permski. Później przedstawione są bardziej współczesne pomysły, które wpłynęły na nasze rozumienie wielkich wymierań, oraz historia życia na Ziemi do momentu wymierania permskiego. Następnie Benton opisuje, co w tym dramatycznym okresie działo się w morzach i na lądach oraz przedstawia jego zdaniem najbardziej prawdopodobną przyczynę tych wydarzeń. Końcowe rozdziały dotyczą odradzania się życia po wymieraniu permskim, w triasie, oraz tego, co badanie wydarzeń z tak odległej przeszłości może nam powiedzieć o współczesnym wymieraniu.

Benton nie ogranicza się do pisania tylko o wydarzeniach bezpośrednio związanych z wymieraniem permskim. Wczesne badania nad dinozaurami miały istotny wpływ na rozwój całej paleontologii, dlatego też zapoznajemy się z pracami Bucklanda, Mantella i Owena, jeszcze z pierwszej połowy XIX wieku. Sporo miejsca poświęcono też opisowi wymierania z końca kredy - w końcu to właśnie w związku z wymieraniem sprzed 66 mln lat zaproponowano scenariusz zagłady pochodzenia pozaziemskiego, który również w bardzo istotny sposób wpłynął na nasze poglądy na temat wymierań. W rozdziale o odrodzeniu życia jest również krótka dyskusja o przejęciu dominującej pozycji w ekosystemach przez archozaury oraz o początkach dinozaurów.

Książka jest napisana prostym językiem, czyta się ją szybko i z przyjemnością. Benton podaje nie same suche fakty, lecz często wtrąca również ubarwiające opowieść anegdoty - nie tylko te z własnych badań w Rosji czy Chinach, ale także z odleglejszej przeszłości. Pozwala to spojrzeć na naukę nie tylko przez pryzmat publikacji w naukowych periodykach, ale również od bardziej ludzkiej strony.

Do paru rzeczy można mieć jednak uwagi albo przynajmniej wątpliwości. Benton przyjmuje szacunki, że pod koniec permu wyginęło 90-95% wszystkich gatunków organizmów. Nie można wykluczyć, że skala wymierania była właśnie taka, jednak przynajmniej niektórzy autorzy sugerują, że była ona sporo mniejsza (np. Stanley 2016 - 81% gatunków morskich organizmów). Miałoby to oczywiście wpływ na dalsze rozważania na temat tego okresu (choć raczej nie na samą ich istotę). Benton podaje też, że odradzanie się ekosystemów trwało co najmniej 10-20 milionów lat - jako argument podaje istnienie trwającej 20 milionów lat "luki węglowej" (tj. okresu, w którym nie tworzyły się pokłady węgla, co oznacza, że nie było wówczas większych obszarów leśnych). W swojej późniejszej pracy (Benton 2016) zredukował jednak długość tej luki do 10 milionów lat. Ponadto Benton podaje dicynodonty jako jedną z grup, które wyginęły pod koniec karniku, podczas gdy znaleziska z kilku miejsc basenu germańskiego (przede wszystkim ze Śląska) dowodzą, że te synapsydy dotrwały co najmniej do noryku.

Można mieć uwagi do paru pomniejszych spraw, takich jak używanie nazwy "gady" do wszystkich pierwotnych owodniowców, również bazalnych synapsydów ("gadów ssakokształtnych"), czego nie jestem zwolennikiem. Opisany sposób polowania kotów szablastozębnych (w konsekwencji także szablastozębnych gorgonopsów) wydaje się bardzo mało prawdopodobny. Poza tym pojawia się wzmianka, że wszystkie organizmy na Ziemi mają ściany komórkowe (podczas gdy u zwierząt są tylko błony komórkowe - ścian brak), a wirusy są organizmami żywymi (co jest wątpliwe). W kilku miejscach zdarzają się błędy lub niezręczności tłumaczenia ("gad człekokształtny", w kilku miejscach pomieszanie pojęć "gatunek" i "rodzaj"), ogólnie jednak stoi ono na wysokim poziomie.

Powyższe niedociągnięcia nie obniżają jednak zdecydowanie pozytywnej oceny całości. Co prawda paleontologiczna część mojego serca bije w triasie, mogę więc być nieobiektywny (w końcu wymieranie permskie jest kluczowe dla różnorodności triasowego życia), sądzę jednak, że książkę tę należy polecić wszystkim osobom zainteresowanym paleontologią. Można się z niej wiele dowiedzieć na temat podstaw geologii, paleontologii (w tym metodyki, jak np. badania paleobioróżnorodności i jej trendów) czy samej historii tych nauk. Na okładce wydrukowana jest cena 46 zł, jednak przy odrobinie szczęścia (promocji) można ją dostać za sporo mniejszą kwotę. Tak czy inaczej, moim zdaniem książka Bentona zdecydowanie jest warta takiej sumy.

Bibliografia
Benton M.J. 2016. The Triassic. Current Biology 26: R1214-1218.
Stanley S.M. 2016. Estimates of the magnitudes of major marine mass extinctions in earth history. Proceedings of the National Academy of Sciences 113: E6325-E6334.
Ostatnio zmieniony 8 maja 2017, o 19:20 przez Ag.Ent, łącznie zmieniany 1 raz.

Utahraptor
Moderator
Moderator
Posty: 2572
Rejestracja: 22 października 2007, o 18:29

Re: [recenzja] Gdy życie prawie wymarło

Post autor: Utahraptor »

Bardzo fajna recenzja, na pewno zachęciła mnie by sięgnąć po książkę :D
Biologia, UW

Awatar użytkownika
szerman
Neogeński mastodont
Neogeński mastodont
Posty: 4060
Rejestracja: 23 czerwca 2009, o 10:40
Imię i nazwisko: MSz
Lokalizacja: B-B

Re: [recenzja] Gdy życie prawie wymarło

Post autor: szerman »

Dokładnie, a w moim przypadku dodatkowo przypomniała o recenzji książeczki o dinozaurach z serii "CO I JAK?", którą miałem napisać 3-4 lata temu ;) Będę chciał nadrobić zaległości.
"Mastodon sapiens"

Ag.Ent
Kredowy tyranozaur
Kredowy tyranozaur
Posty: 2284
Rejestracja: 19 marca 2009, o 20:55
Imię i nazwisko: Tomasz Skawiński
Lokalizacja: Wrocław

Re: [recenzja] Gdy życie prawie wymarło

Post autor: Ag.Ent »

Dzięki :) Mam nadzieję, że jeśli zdecydujecie się sięgnąć po tę książkę, to się nie rozczarujecie - ja w każdym razie się na niej nie zawiodłem :)

ODPOWIEDZ