Poprawa opisu chasmozaura:
Chasmosaurus (chasmozaur)
Wielkość:
- długość: 5-5,5 m
- wysokość: 2,3 m
- waga: około 2 t
Występowanie:
- czas: około 78-75 Ma - późna kreda
- miejsce: Kanada (
C. belli, C. irvinensis i C. russelli)
Klasyfikacja:
Dinosauria
Ornithishia
Genasauria
Cerapoda
Marginocephalia
Ceratopsia
Neoceratopia
Ceratopidae
Chasmosaurinae
"Chasmosaurini"
Chasmosaurus jest rodzajem ceratopsa żyją
cego podczas późnej kredy około 78-75 milionów lat temu na terenach obecnej Ameryki Północnej. Nazwa tego gada znaczy "otwarty jaszczur" ("jaszczur ze szczelinami") i pochodzi od dużych otworów (
fenestrae) w jego kryzie. (
chasma znaczy "otwarty" (otwór) lub "wydrą
żony" (wydrą
żenie),
saurus znaczy zaś "jaszczur" ("jaszczurka")).
Chasmosaurus, miał począ
tkowo otrzymać nazwę zaproponowaną
przez Lawrenca Lambe'a w 1914 roku, a mianowicie
Protorosaurus ("pratorozaur", "przed torozaurem"). Z czasem jednak okazało się że tak nazwano już późnopermskiego archozauromorfa, dlatego gad ten otrzymał obecną
nazwę.
Pierwsze skamieniałości chasmozaura odkryto w 1902 roku i nazwano
Monoclonius. Jednakże w 1913 roku Charles Sternberg i jego synowie znaleźli kilka czaszek na terenie prowincji Alberta w Kanadzie, dzięki którym zostały zauważone różnice pomiędzy właścicielem szczą
tków a
Monoclonius. Ostatecznie, chasmozaura opisał w 1914 roku Lawrence M. Lambe, pod epitetem gatunkowym
C. belli.
Ceratopsy właściwe (Ceratopidae) podzielone są
na dwie podrodziny: te z mniejszymi kryzami (centrozaury, Centrosaurinae) takie jak np.
Centrosaurus lub
Einiosaurus oraz na te z większymi i dłuższymi kryzami (chasmozaury, Chasmosaurinae lub Ceratopsinae) takie jak np.
Chasmosaurus,
Torosaurus lub
Pentaceratops. Istniały stosunkowo duże różnice pomiędzy tymi dwoma grupami zwierzą
t m.in. chasmozaury posiadały stosunkowo długą
(szczególnie w części nosowej) lecz wą
ską
czaszkę oraz lepiej wykształcony papuzi dziób, jak również rogi nadbrwiowe oraz nosowe. Ich kryzy były najczęściej trójką
tne, rozszerzają
ce się ku tyłowi. Kryza chasmozaura została opisana jako "sercowata", ponieważ składa się z dwóch dużych "pętli" kostnych. Nie do końca wiadomo, do czego mogła służyć ta ozdoba. Istnieje kilka teorii na ten temat, np. że kryzy służyły do obrony karku przed drapieżnikami, wabiły samice w okresie godowym lub regulowały temperaturę, poprzez zmianę ciśnienia krwi w błonie skórnej kryzy.
Chasmosaurus posiadał małe zgrubienia na krawędziach kryzy zwane
epoccipitals. Odcinek kręgosłupa chasmozaura położony nad miednicą
był usztywniony tkanką
kostną
, a sama miednica była wzmocniona dzięki zespoleniu 8 kręgów. Taka budowa umożliwiała mu amortyzację podczas biegu.
Większość osobników, głównie z gatunku
C. belli miało dwa duże rogi nad łukami brwiowym oraz jeden mały w okolicy nozdrzy. Odkryte skamieniałości tego gada ukazują
przeróżne rozmiary tych ozdób, np. jedna z czaszek nazwana
C. kaiseni posiadała długie rogi brwiowe, zaś typowe skamieniałości
C. belli posiadają
krótkie rogi. Obecnie uważa się te dwa gatunki za jeden -
C. belli, a różnice pomiędzy wielkością
rogów są
uznawane za dymorfizm płciowy, prawdopodobnie samce posiadały dłuższe rogi, zaś samice krótsze.
Interesują
ce jest to, że naukowcy odkryli skamieniałość skóry chasmozaura, która ukazuje zgrubienia skórne podobne do łusek pokrywają
cych cielsko tego ceratopsa. Niestety, pomimo tego znaleziska, nie potrafimy powiedzieć jakiego koloru były dinozaury, gdyż barwniki nie uległy procesowi fosylizacji.
Jak wszystkie ceratopsy, również chasmozaur był roślinożerny. Żywił się zapewne panują
cymi pod koniec kredy roślinami takimi jak paprocie i sagowce ale także roślinami kwiatowymi, oraz, być może, i przodkiem współczesnej trawy. Obecnie szacuje się, że gad ten mierzył około 5-5,5 metra długości, 2,3 metra wysokości oraz ważył około 2 ton.
Chasmosaurus belli:
Pierwsze skamieliny tego gatunku odkryto już w 1902 roku, jednak z począ
tku zostały uznane za gatunek z rodzaju
Monoclonius. Dopiero w 1914 roku Lawrence Lambe wydzielił osobny rodzaj -
Chasmosaurus, na podstawie kilku kompletnych czaszek znalezionych rok wcześniej przez Charlsa Sternberga.
Wielkość tego gatunku szacuje się na 4,9m długości i 2,2t wagi. W 1997 roku został opisany szkielet pewnego chasmozauryna, prawdopodobnie młodocianego osobnika tego gatunku. Dzięki niemu naukowcy stwierdzili że młode chasmozauryny były bardzo podobne do młodych centrozaurynów. Jak dotą
d skamieniałości tego gatunku były odkrywane jedynie w kanadyjskiej prowincji Albercie (8 czaszek i kilka niekompletnych szkieletów). Epitet gatunkowy został nadany na cześć Bella. Szczą
tki tego zwierzęcia pochodzą
głównie ze środkowej części formacji Dinosaur Park, być może występował także w nieco starszej formacji Oldman (78-77?-76.5Ma).
Chasmosaurus irvinensis:
Pierwsze skamieniałości tego gatunku, składają
ce się między innymi z trzech czaszek, kręgów oraz innych skamielin o holotypie
CMN 41357, odkryła ekipa Luke'a Lindoe'a w 1958 roku, w osadach formacji Dinosaurs Park. Kolejne skamieniałości o numerach katalogowych
RTMP 87.451 (głównie kręgi ogonowe) i
RTMP 98.102.8 (kości kończyn przednich oraz pazury) zostały znalezione na północny-zachód od miasteczka Idesleigh. Przewiezione do ottawskiego Muzeum przeleżały kilkadziesią
t lat czekają
c na formalny opis.
Był on znacznie mniejszy niż inne gatunki tego dinozaura. Wyróżnia go także okres w którym występował - jest on późniejszy, niż chociażby czas w którym żyły
C. belli i
C. russelli. Pierwsze analizy wykazały, że gatunek ten jest najbliżej spokrewniony z
C. canadensis, lecz ostatnie bardziej dokładne badania ukazały że to jednak teksański
C. mariscalensis jest mu bardziej bliższy. Epitet gatunkowy tego gada pochodzi od kanadyjskiego miasta Irvine, leżą
cego w południowo-wschodniej Albercie. Gatunek ten został opisany w 2001 roku przez Holmsa, Forster'a, Ryan'a i Shepherd'a. Jego pozostałości zostały odkryte w najmłodszej części formacji Dinosaur Park (około 75Ma).
Chasmosaurus russelli:
Ostatni ważny gatunek,
C. russelli, został po raz pierwszy opisany przez Sternberga w 1940. Epitet gatunkowy
russelli, nadano na cześć amerykańskiego (kanadyjskiego??) paleontologa, Loris'a S. Russell'a. Najbardziej pospolity był w najstarszej części formacji Dinosaur Park. Możliwe, że występował także w trochę starszej formacji Oldman (78-77?-76.5Ma).
Jedynymi skamieniałościami tego gatunku są
trzy prawie kompletne czaszki. Istnieją
teorie według których
C. russelli jest synonimem
C. belli. Jednak ten pierwszy jest trochę większy i posiadał dużo większy róg na nosie.
Chasmosaurus mariscalensis:
W 1938 roku William Strain odkrył w Parku Narodowym Big Bend szczą
tki młodego osobnika nieznanego gatunku. 50 lat później Thomas Lehman, po przestudiowaniu materiału, stworzył dla niego nowy gatunek,
C. mariscalensis, jednak wcią
ż brakowało czaszki dorosłego osobnika, którą
odkryto w końcu, w 1991 podczas wyprawy prowadzonej przez Paula Sereno, nieopodal formacji Aguja (Teksas). Dalsza analiza (Lucas, Sullivan i Hunt) doprowadziła do utworzenia nowego rodzaju,
Agujaceratops w 2006 roku.
A. mariscalensis jest podobny zarówno do
Chasmosaurus jak i
Pentaceratops, jednak krótka kryza wyróżnia go spośród krewnych.
Chasmosaurus brevirostris:
Gatunek ten został opisany przez Richarda Lulla w 1933 roku na podstawie holotypu
ROM 00839. Ten zaś zawiera niekompletny szkielet wraz z prawie kompletną
czaszką
, odkryty 3 kilometry na południowy zachód od Steveville w kanadyjskiej formacji Oldman. Obecnie uważa się go za synonim
C. belli.
Chasmosaurus kaiseni:
Gatunek ten opisał w 1933 roku Barnum Brown na podstawie skamieniałości odkrytych w formacji Dinosaur Park (Judith River Wedge). Epitet gatunkowy został nadany na cześć amerykańskiego paleontologa, Petera Kaisena. Obecnie
C. kaiseni jest uznawany za synonim
C. belli.
Chasmosaurus canadiensis:
Gatunek ten opisał w 1902 kanadyjski paleontolog Lawrence Morris Lambe na podstawie 4 kompletnych czaszek. Obecnie uważa się go za synonim
C. belli. Epitet gatunkowy pochodzi od kraju w którym odkryto szczą
tki - Kanady.
C. sternbergi i
C. recurvicornis:
Oba gatunki uważa się obecnie za synonimy innych rodzajów. Pierwszy opisany przez Henry'ego Fairfielda Osborna w 1923 roku został uznany przez Paula 64 lata później za synonim
Pentaceratops sternbergi (obecnie
sternbergii). Drugiego zaś opisał Edward Drinker Cope w 1890 roku na materiale należą
cym tak naprawdę do gatunku
C. belli.
Spis gatunków:
Chasmosaurus Lambe, 1914
Chasmosaurus belli Lambe, 1902/1914
Chasmosaurus brevirostris Lull, 1933
Chasmosaurus canadensis Lambe, 1902/Lehman, 1989
Chasmosaurus irvinensis Holmes, Forster, Ryan i Shepherd, 2001
Chasmosaurus kaiseni Brown, 1933
Chasmosaurus mariscalensis Lehman, 1989 (=
Agujaceratops mariscalensis)
Chasmosaurus russelli Sternberg, 1940
Chasmosaurus recurvicornis Cope, 1890
Chasmosaurus sternbergi Osborn, 1923/Paul, 1987 (=
Pentaceratops sternbergi)