[OPIS] Plateosaurus
: 7 czerwca 2006, o 16:39
Wprawdzie do nowej ods??ony strony administracja najwyra??niej nie bĂ?dzie dodawaĂ? nowych opis??w do Encyklopedii, ale w sumie nic lepszego do roboty nie mam, wiĂ?c...
A powa??nie - mia??em ambicjĂ? napisaĂ? jeszcze 3 opisy, ale ??e to zajĂ?cie mĂ?czĂ?ce, a ja mam w ko??cu wakacje wiĂ?c chwilowo robiĂ? sobie wolne i zamiast 3 wrzucam jeden opis:
Plateosaurus (Plateozaur)
Plateosaurus engelhardti (von Meyer 1837)
? Plateosaurus longiceps (Jaekel 1914)
? Plateosaurus gracilis (von Huene 1908)
D??ugo??Ă?: 6 – 10 m
? Plateosaurus gracilis: 4 – 5 (6,5?) m
Masa: 700 – 2200 kg
? Plateosaurus gracilis: - 110 – 400 kg
??y??: 208 – 204 (202?) mln lat temu
? Plateosaurus gracilis: 212 – 208 mln lat temu
Miejsca odkryĂ?: Niemcy, Francja, Szwajcaria, Szwecja, Grenlandia, dno Morza P????nocnego
Klasyfikacja:
Saurischia
Sauropodomorpha
Plateosauria
Plateosauridae
W 1834 r. w ska??ach z p????nego triasu z regionu Heroldsberg na p????nocny wsch??d od Norymbergi w Bawarii norymberski lekarz prof. dr Johann Friedrich Engelhardt odkry?? skamienia??e du??e krĂ?gi i ko??ci ko??czyn zauropodomorfa. W roku 1837 niemiecki paleontolog Christian Erich Hermann von Meyer (ten sam, kt??ry w 1861 r. nazwa?? i opisa?? praptaka Archaeopteryx lithographica), opisa?? szczĂ?tki jako Plateosaurus engelhardti („p??aski jaszczur Engelhardta”). Plateozaur by?? pierwszym nazwanym i opisanym dinozaurem spoza Wysp Brytyjskich, a zarazem drugim w historii nazwanym i opisanym zauropodomorfem na ??wiecie (pierwszy by?? opisany w 1836 r. Thecodontosaurus). Przez d??ugie lata by?? to do??Ă? s??abo znany zauropodomorf o niepewnej pozycji systematycznej. Dopiero poczĂ?tek wieku XX przyni??s?? dwa prze??omowe odkrycia. Najpierw – w 1909 r. – przypadkiem natrafiono na skamienia??o??ci plateozaur??w podczas eksploatacji kopalni odkrywkowej niedaleko miasta Halberstadt w pruskiej prowincji Saksonii (dzisiaj Saksonia-Anhalt); do roku 1913 wydobyto skamienia??o??ci nale??Ă?ce do 35 osobnik??w. Kolejnego znaczĂ?cego odkrycia dokonano w 1911 r. w Formacji Trossingen w Wirtembergii (po??udniowo-zachodnie Niemcy, dzisiaj Badenia-Wirtembergia). Miejsce to okaza??o siĂ? najwiĂ?kszym odkrytym cmentarzyskiem plateozaur??w w historii; miĂ?dzy rokiem 1911 a 1932 wykopano tam szczĂ?tki co najmniej 65 osobnik??w (w tym 7 prawie kompletnych szkielet??w i 20 niekompletnych; badajĂ?c liczne odkryte tam pojedyncze ko??ci niekt??rzy paleontolodzy doliczali siĂ? pozosta??o??ci nawet 100 plateozaur??w z Trossingen). Znacznie p????niej odkryto trzecie wielkie „zag??Ă?bie” plateozaur??w ko??o miejscowo??ci Frick w kantonie Aargau w p????nocnej Szwajcarii; na szczĂ?tki plateozaur??w natrafiono tam w 1961 r, ale dopiero od 1976 r. zaczĂ?to tam regularne badania. Do 1995 r. we Frick odkopano pozosta??o??ci co najmniej 25 plateozaur??w (w tym 5 prawie kompletnych szkielet??w).
Opr??cz tych, najbardziej spektakularnych, znalezisk, liczne pozosta??o??ci plateozaur??w odkryto tak??e w innych miejscach w Niemczech, Szwajcarii oraz we Francji. Skamienia??o??ci tych zwierzĂ?t odkryto te?? w ska??ach formacji Fleming Fjord na wschodnim wybrze??u Grenlandii; typowo europejski dinozaur, jakim by?? plateozaur, ??atwo m??g?? siĂ? tam przedostaĂ?, zwa??ywszy, ??e w okresie triasowym wszystkie kontynenty by??y po??Ă?czone w jeden superkontynent – PangeĂ? – a dzisiejsze: Europa i Grenlandia bezpo??rednio do siebie przylega??y. Plateozaurowi przypisuje siĂ? te?? fragmentaryczne skamienia??o??ci (m.in. zĂ?by) odkryte w Szwecji, a w kwietniu 2006 r. jego ko??Ă? ??r??dstopia zosta??a przez przypadek odkryta podczas odwiert??w na dnie Morza P????nocnego na norweskim polu naftowym. Jest to pierwszy opisany dinozaur z Norwegii, a zarazem skamienia??o??Ă? odkryta na najwiĂ?kszej g??Ă?boko??ci w historii (2256 m poni??ej poziomu morza) – dow??d na to, jak linia brzegowa w okresie triasu r????ni??a siĂ? od dzisiejszej.
http://piclib.nhm.ac.uk/piclib/webimage ... 26_big.jpg
Czaszka plateozaura
?ÂĂ?cznie odkryto skamienia??o??ci nale??Ă?ce do ponad 100 plateozaur??w, w tym zar??wno prawie kompletne szkielety, jak i niezliczone fragmentaryczne skamienia??o??ci. Tylko jeden triasowy dinozaur – p????nocnoameryka??ski teropod Coelophysis – jest znany z jeszcze wiĂ?kszej liczby skamienia??o??ci. Wydaje siĂ?, ??e takie zwierzĂ? nie powinno mieĂ? przed paleontologami ??adnych tajemnic – ale niestety tak nie jest. Naukowcy nie sĂ? zgodni nawet co do liczby gatunk??w w obrĂ?bie rodzaju Plateosaurus.
W tej sprawie spore zamieszanie wprowadzi?? wybitny niemiecki paleontolog Friedrich von Huene (1875 – 1969), kt??ry prowadzi?? szerokie badania nad odkrytymi w Niemczech skamienia??o??ciami plateozaur??w. Von Huene na podstawie badanego materia??u sam opisa?? 8 nowych gatunk??w w obrĂ?bie rodzaju Plateosaurus, a razem z innym niemieckim paleontologiem, Eberhardem Fraasem, opisa?? jeszcze jeden (P. integer). ?ÂĂ?cznie po opisaniu P. engelhardti r????ni paleontolodzy opisali jeszcze 19 gatunk??w w obrĂ?bie rodzaju Plateosaurus (nie liczĂ?c „Plateosaurus” elizae, znanego wy??Ă?cznie z izolowanych zĂ?b??w). CzĂ???Ă? z nich zosta??a p????niej uznana za m??odsze synonimy innych rodzaj??w zauropodomorf??w (m.in. Melanorosaurus, Massospondylus i Sellosaurus). ResztĂ? uporzĂ?dkowa?? w 1984 r. paleontolog Peter Malcolm Galton, stwierdzajĂ?c, ??e wszystkie nale??a??y do jednego gatunku – P. engelhardti.
Jednak kilka lat temu ten sp??r od??y??. Galton zrewidowa?? swoje wcze??niejsze stanowisko, czemu da?? wyraz w szeregu publikacji z lat 2000 – 2002. Jeszcze raz przebada?? znane skamienia??o??ci plateozaur??w i stwierdzi??, ??e r????nice w anatomii okaz??w znajdowanych w r????nych miejscach (m.in. w kszta??cie ko??ci udowej), kt??re w swych wcze??niejszych pracach uznawa?? za r????nice regionalne lub dymorfizm p??ciowy, sĂ? jednak wystarczajĂ?co du??e, by wyr????niĂ? dwa gatunki plateozaur??w. P. engelhardti by??by w takim wypadku stosunkowo s??abo znanym zauropodomorfem, znanym z kilku znalezisk w Bawarii, za?? zdecydowana wiĂ?kszo??Ă? znalezisk (m.in. plateozaury z Halberstadt i Trossingen, oraz te ze Szwajcarii, Francji i Grenlandii) nale??a??oby zaliczyĂ? do przywr??conego przez Galtona gatunku P. longiceps (po raz pierwszy opisanego przez paleontologa Otto Jaekela w 1914 r.). Zdaniem Galtona, P. engelhardti by?? masywniej zbudowany ni?? P. longiceps, wiĂ?cej czasu spĂ?dza?? te?? na czterech nogach.
Te tezy wywo??a??y dyskusjĂ? w??r??d paleontolog??w. Dr Adam Yates z Uniwersytetu Witwatersrand (RPA) stwierdzi?? w roku 2000 na Dinosaur Mailing List, ??e badania Galtona pozwalajĂ? wyciĂ?gnĂ?Ă? jeszcze bardziej radykalne wnioski: P. longiceps tak bardzo r????ni siĂ? od P. engelhardti, ??e nie powinno siĂ? go w og??le zaliczaĂ? do rodzaju Plateosaurus. Paradoksalnie, w przy takim za??o??eniu „prawdziwy” plateozaur (czyli P. engelhardti) by??by do??Ă? s??abo znanym gatunkiem; mog??oby siĂ? wrĂ?cz okazaĂ?, ??e Plateosaurus to nomen dubium (nazwa wĂ?tpliwa).
Z kolei dr Markus Moser z Pa??stwowego Muzeum Nauk Przyrodniczych w Stuttgarcie w swej pracy „Plateosaurus engelhardti Meyer, 1837 (Dinosauria: Sauropodomorpha) aus dem aus Feuerletten (Mittelkeuper; Obertrias) von Bayern” z 2003 r. stwierdzi??, ??e r????nice w anatomii miĂ?dzy P. engelhardti i domniemanym P. longiceps to efekt oddzia??ywania na skamienia??o??ci proces??w pedogenetycznych (glebotw??rczych) i nie stanowiĂ? one podstawy do wyr????niania dw??ch gatunk??w plateozaur??w. Na potrzeby tego opisu przyjmujĂ?, ??e – niezale??nie od tego, czy P. longiceps to m??odszy synonim P. engelhardti, czy odrĂ?bny gatunek – nale??y do rodzaju Plateosaurus.
Dr Yates w 2003 r. wyr????ni?? jeszcze jeden gatunek plateozaura. Opiera?? siĂ? na badaniach Galtona, kt??ry w 2001 r. stwierdzi??, ??e skamienia??o??ci przypisywane triasowemu zauropodomorfowi z rodzaju Sellosaurus (uwa??anego za bliskieho krewnego plateozaura, nieco od niego starszego i prymitywniejszego) byĂ? mo??e nale??Ă? w istocie do dw??ch r????nych gatunk??w zauropodomorf??w: czĂ???Ă? nale??a??a w istocie do S. gracilis, wiĂ?kszo??Ă? jednak – do bazalnego Efraasia minor. Yates przeprowadzi?? w??asne badania, kt??rych wyniki opublikowa?? w roku 2003; potwierdzi??, ??e wiĂ?kszo??Ă? przypisywanych sellozaurowi skamienia??o??ci nale??a??a do E. minor, doda?? jednak, ??e materia??, kt??ry Galton uzna?? za szczĂ?tki „prawdziwego” S. gracilis majĂ? tyle cech wsp??lnych ze skamienia??o??ciami Plateosaurus engelhardti, ??e mo??na je uznaĂ? za dwa gatunki w obrĂ?bie tego samego rodzaju. Na okre??lenie dawnego sellozaura Yates „wskrzesi??” zatem zaproponowanĂ? przez Friedricha von Huene nazwĂ? Plateosaurus gracilis (von Huene 1907-1908).
http://www.palaeos.com/Vertebrates/Unit ... ridae1.jpg
Rekonstrukcja szkieletu plateozaura
Dawniej plateozaury uwa??ano za jednych z mo??liwych przodk??w najwiĂ?kszych dinozaur??w w dziejach ??wiata – d??ugoszyich zauropod??w. Obecnie, po szeregu analiz kladystycznych, uwa??a siĂ? jednak, ??e sĂ? one „??lepĂ? uliczkĂ?” ewolucji, i stosunkowo wcze??nie ich linia rozwojowa oddzieli??a siĂ? od tej prowadzĂ?cej do zauropod??w. Tylko rodzinĂ? Plateosauridae zalicza siĂ? obecnie do prozauropod??w; resztĂ? zwierzĂ?t dawniej zaliczanych do tego kladu obecnie uwa??a siĂ? albo za bardzo prymitywne, bazalne zauropodomorfy (rodzaje Saturnalia, Efraasia i Thecodontosaurus[/i]), albo za przedstawicieli linii rozwojowej prowadzĂ?cej do zauropod??w, kt??rych byĂ? mo??e nale??a??oby wrĂ?cz zaliczyĂ? do zauropod??w (rodziny Blikanasauridae, Melanorosauridae i Massospondylidae, rodzaje Riojasaurus, Eucnemesaurus, Yunnanosaurus i Anchisaurus). Adam Yates na DML zauwa??y??, ??e w tej sytuacji Plateosauridae staje siĂ? synonimem Prosauropoda, a zatem nie ma ju?? wiĂ?kszej potrzeby u??ywania tej drugiej nazwy. Zaproponowa?? te??, by zar??wno rodzinĂ? Plateosauridae, jak i siostrzany wobec niej klad obejmujĂ?cy zauropody i „prozauropody” bli??ej spokrewnione z nimi ni?? z plateozaurem, razem zaliczyĂ? do szerszego kladu Plateosauria w obrĂ?bie Sauropodomorpha. TakĂ? systematykĂ? przyjĂ???em na potrzeby tego opisu.
http://rainbow.ldeo.columbia.edu/course ... .class.gif
Uk??ad kontynent??w w czasach plateozaura
Mo??e siĂ? to wydaĂ? zaskakujĂ?ce w wypadku zwierzĂ?cia, kt??re znane jest z tak wielkiej liczby skamienia??o??ci, ale nie ma zgody nawet co do rozmiar??w plateozaura. Na podstawie bada?? znalezionych szkielet??w, zw??aszcza z Trossingen, zazwyczaj szacuje siĂ?, ??e ??w zauropodomorf osiĂ?ga?? maksymalnie 10 m d??. Jednak dr Moser w swej pracy z 2003 r. krytykuje te szacunki; twierdzi, ??e skoro ko??ci z Trossingen le??a??y w osadach gliniastych, to istnieje du??e ryzyko, ??e ko??ci sĂ? wiĂ?ksze ni?? w chwili ??mierci zwierzĂ?cia, gdy?? glina pĂ?cznieje w kontakcie z wodĂ?. Oszacowa??, ??e maksymalna d??ugo??Ă? cia??a plateozaura mog??a wynosiĂ? 7,5 m. Inni naukowcy uwa??ajĂ?, ??e nie ma dowod??w, i?? zwiĂ?kszenie objĂ?to??ci gliny rzeczywi??cie zmieni??o rozmiary ko??ci plateozaur??w.
Dr Martin Sander z Uniwersytetu w Bonn oszacowa??, ??e 8-metrowy okaz plateozaura powinien wa??yĂ? 2179 kg. Z kolei dr Frank Seebacher z Uniwersytetu w Sydney oszacowa?? masĂ? plateozaura o d??ugo??ci 6,5 m na oko??o 1072 kg. Si??Ă? rzeczy, dane odno??nie d??ugo??ci i masy cia??a, kt??re podajĂ? w tabeli, oddajĂ? rozrzut szacunk??w r????nych paleontolog??w.
Domniemany P. gracilis by?? mniejszy, osiĂ?ga?? d??ugo??Ă? „zaledwie” 4 – 5 m (choĂ? pewne fragmentaryczne skamienia??o??ci sugerujĂ?, ??e m??g?? byĂ? jeszcze o metr czy p????tora d??u??szy).
Plateozaury ??y??y w p????nym triasie, w noryku (216,5 – 203,6 mln lat temu). P. engelhardti i domniemany P. longiceps ??y??y w p????nym noryku, a poniewa?? datowanie niekt??rych skamienia??o??ci (m.in. w Trossingen) jest niepewne, byĂ? mo??e dotrwa??y jeszcze do ostatniego piĂ?tra triasu – retyku (203,6 – 199,6 mln lat temu). Prymitywniejszy P. gracilis ??y?? w ??rodkowym noryku.
Charakterystyczne cechy plateozaura to wĂ?ska czaszka, ma??a w stosunku do rozmiar??w ca??ego cia??a, ale proporcjonalnie wiĂ?ksza i wy??sza ni?? czaszki innych wczesnych zauropodomorf??w, jak anchizaur, a tak??e d??uga szyja, beczu??kowaty tu????w, d??ugi ogon i budowa ko??czyny przedniej – bardzo zredukowane palce IV i V, rozwiniĂ?te palce I, II i III – przy czym kciuk (palec I) by?? uzbrojony w du??y, ostry pazur. Plateozaur mia?? li??ciokszta??tne zĂ?by o pi??kowanej krawĂ?dzi – wskazujĂ?ce, ??e by?? ro??lino??ercĂ? – a do jego ??uchwy przyczepione by??y silne miĂ???nie. Staw szczĂ?kowy le??a?? poni??ej g??rnego rzĂ?du zĂ?b??w, umo??liwiajĂ?c powstanie prawie r??wnoleg??ych rzĂ?d??w zĂ?b??w; dziĂ?ki temu w chwili zaciskania szczĂ?k zĂ?by dzia??a??y jak no??yce, zdolne do odciĂ?cia nawet twardych kawa??k??w ro??lin. Wydaje siĂ?, ??e dziĂ?ki silnemu zgryzowi i ostrym krawĂ?dziom zĂ?b??w plateozaur m??g?? ??ywiĂ? siĂ? pokarmem ro??linnym r????nego rodzaju, od miĂ?kkich li??ci paproci po twarde ga??Ă?zie drzew iglastych. ChoĂ? nie prze??uwa?? zjadanych ro??lin, najprawdopodobniej posiada?? bardzo d??ugi przew??d pokarmowy, umo??liwiajĂ?cy strawienie nawet najtwardszego i najmniej po??ywnego pokarmu.
Niekt??rzy naukowcy na podstawie bada?? otwor??w naczyniowych (dla naczy?? krwiono??nych) w czaszce plateozaura i innych prymitywnych zauropodomorf??w wysunĂ?li hipotezĂ?, ??e mog??y one mieĂ? policzki; inni twierdzĂ?, ??e lekko wystajĂ?ca do przodu g??rna szczĂ?ka tych zwierzĂ?t sugeruje, i?? mia??y one dzi??b z keratyny. Te hipotezy sĂ? dyskutowane w??r??d paleontolog??w.
http://www.palaeos.com/Mesozoic/Triassi ... urus_1.jpg
Zauropodomorfy pojawi??y siĂ? jeszcze w karniku (228 – 216,5 mln lat temu) i w czasach plateozaura by??y ju?? najwiĂ?kszymi i najpospolitszymi ze wszystkich du??ych ro??lino??erc??w. Sam plateozaur by?? bardzo pospolitym zwierzĂ?ciem; np. w nale??Ă?cych do Formacji Trossingen pok??adach Knollenmergel jego skamienia??o??ci stanowiĂ? co najmniej 75% wszystkich odkrytych tam skamienia??o??ci czworonog??w. Wydaje siĂ?, ??e sw??j sukces plateozaury i inne wczesne zauropodomorfy zawdziĂ?cza??y zar??wno zdolno??ci do jedzenia i strawienia najr????niejszych ro??lin, jak i du??ym rozmiarom, kt??re pozwoli??y im dotrzeĂ? do ??r??d??a pokarmu niedostĂ?pnego wcze??niej dla ??adnych naziemnych ro??lino??erc??w – ga??Ă?zi drzew iglastych czy m??odych li??ci sagowc??w. Dlatego po tym, jak – prawdopodobnie w wyniku zmian klimatycznych (i zapewne zwiĂ?zanego z nimi wymarcia ro??lin, kt??rymi siĂ? ??ywi??y) wymar??y takie grupy jak dicynodonty czy rynchozaury, zauropodomorfy, nie uzale??nione od jednego ??r??d??a pokarmu, szybko sta??y siĂ? dominujĂ?cymi du??ymi ro??lino??ercami.
WiĂ?kszo??Ă? badaczy uwa??a, ??e plateozaur przynajmniej czasami porusza?? siĂ? na dw??ch nogach; umo??liwia??y mu to mocne ko??czyny tylne, znacznie d??u??sze od przednich. Argumentem na rzecz czĂ?stego poruszania siĂ? tylko na tylnych ko??czynach mogĂ? te?? byĂ? dobrze rozwiniĂ?te kciuki plateozaura z ostrymi szponami, kt??re w pozycji dwuno??nej m??g??y s??u??yĂ? zwierzĂ?ciu do obrony przez drapie??nikami, jak krokodylopodobne Rauisuchia (m.in. Teratosaurus), czy teropody z kladu Coelophysoidea (jak Liliensternus). Z drugiej strony, dr Moser w swej pracy z 2003 r. w oparciu o badania miednicy i krĂ?g??w ogona stwierdzi??, ??e plateozaury porusza??y siĂ? g????wnie na wszystkich czterech ko??czynach, unoszĂ?c ogon r??wnolegle do pod??o??a. Stwierdzi??, ??e byĂ? mo??e czasem stawa??y na tylnych ko??czynach, ale raczej w wyjĂ?tkowych sytuacjach, np. przy szybkim biegu.
http://www.carlwozniak.com/earth/triassic/tri02b.gif
Poniewa?? kilkukrotnie odkrywano skamienia??o??ci wielu plateozaur??w obok siebie (choĂ?by wspomniane „cmentarzyska” z Trossingen, Halberstadt czy Frick), niekt??rzy badacze wysunĂ?li tezĂ?, ??e plateozaury ??y??y w du??ych stadach, a te „cmentarzyska” to efekt nag??ej ??mierci ca??ego stada w wyniku jakiej?? katastrofy, np. powodzi. Ta hipoteza szybko zyska??a popularno??Ă? i pojawia siĂ? czĂ?sto w popularnonaukowych ksiĂ???kach i na stronach internetowych. Trzeba jednak pamiĂ?taĂ?, ??e wcale nie jest pewne, ??e plateozaury rzeczywi??cie by??y zwierzĂ?tami stadnymi. Znajdowanie wielu szkielet??w obok siebie niczego nie przesĂ?dza – mo??e to byĂ? ??lad nag??ej ??mierci ca??ego stada, ale r??wnie dobrze miĂ?dzy ??mierciĂ? poszczeg??lnych osobnik??w mog??y up??ynĂ?Ă? setki czy tysiĂ?ce lat; a to, ??e znajdujemy ich tyle dowodzi tylko tego, ??e plateozaury w swoich czasach by??y bardzo pospolite. R??wnie dobrze owe zauropodomorfy mog??y ??yĂ? w lu??nych grupkach rodzinnych, albo nawet samotnie – dowody nie pozwalajĂ? jednoznacznie potwierdziĂ? lub wykluczyĂ? ??adnej z tych hipotez.
W grudniu 2005 r. paleontolodzy z Uniwersytetu w Bonn – dr Sander i dr Nicole Klein – opublikowali w Science wyniki swych bada?? nad ko??Ă?mi plateozaur??w, kt??re dostarczy??y wielu informacji na temat tempa wzrostu tych zwierzĂ?t. Dowiedziono, ??e na ok. 3/4; ontogenezy (rozwoju osobniczego) plateozaura przypada??y okresy szybkiego wzrostu – wprawdzie trochĂ? wolniejszego ni?? u wsp????czesnych ptak??w i ssak??w, a tak??e wielu bardziej zaawansowanych ewolucyjnie dinozaur??w, m.in. zauropod??w, ale szybszego ni?? u wsp????czesnych gad??w. Jednak, co zaskakujĂ?ce, okaza??o siĂ? te??, ??e owe okresy szybkiego wzrostu by??y przerywane przez okresy zatrzymania wzrostu, tak, jak u wsp????czesnych gad??w. Tak samo jak u gad??w, a w odr????nieniu od innych dinozaur??w czy ssak??w, tempo wzrostu plateozaura nie by??o w miarĂ? jednakowe – r????ne osobniki ros??y w innym tempie. Np. niekt??re osobniki osiĂ?ga??y ??rednie rozmiary doros??ego zwierzĂ?cia ju?? w wieku 12 lat, inne ros??y do tych rozmiar??w jeszcze w wieku 27 lat. Skrajnym przypadkiem by?? znaleziony doros??y plateozaur o d??ugo??ci zaledwie 4,8 m; inne plateozaury w jego wieku bywa??y nawet dwukrotnie d??u??sze. Wydaje siĂ? te??, ??e plateozaury – co zn??w ??Ă?czy je z dzisiejszymi gadami – ros??y przez ca??e ??ycie, r??wnie?? ju?? po osiĂ?gniĂ?ciu dojrza??o??ci p??ciowej.
Plateozaur mia?? wiĂ?c bardziej „gadzie” tempo wzrostu ni?? p????niejsze dinozaury. Najprawdopodobniej, jak u dzisiejszych gad??w, okresy spowolnionego wzrostu wiĂ???Ă? siĂ? z okresowym niedoborem po??ywienia. W triasie du??Ă? czĂ???Ă? Pangei pokrywa??y pustynie, a nawet na terenach nie-pustynnych pory deszczowe przeplata??y siĂ? z d??ugimi porami suchymi. Plateozaurom przy okresowym zahamowaniu wzrostu zapewne ??atwiej by??o je przetrwaĂ?. Czy jednak plateozaur mo??e nam dostarczyĂ? informacji na temat ewolucji dynamiki wzrostu u wszystkich dinozaur??w, czy mo??e by?? pod tym wzglĂ?dem tylko wyjĂ?tkiem – nie da siĂ? jednoznacznie stwierdziĂ?.
http://users.telenet.be/dinoworld/Plateosaurus.jpg
Plateozaur z "WĂ?dr??wek z dinozaurami" BBC
Stado plateozaur??w pojawia siĂ? na kilkadziesiĂ?t sekund pod koniec pierwszego odcinka wyprodukowanych przez BBC „WĂ?dr??wek z dinozaurami”. Ta scena w rzeczywisto??ci nie mog??a siĂ? wydarzyĂ? – akcja odcinka dzieje siĂ? 220 mln lat temu, w karniku (228-216,5 mln lat temu), a wiĂ?c jeszcze przed pojawieniem siĂ? plateozaur??w (nawet rzekomy P. gracilis jest m??odszy); poza tym odcinek pokazuje faunĂ? z teren??w dzisiejszej Arizony, a plateozaur??w nigdy tam nie odnaleziono (choĂ?, z racji istniejĂ?cego po??Ă?czenia lĂ?dowego miĂ?dzy EuropĂ? a AmerykĂ? P????nocnĂ?, teoretycznie mog??yby tam dotrzeĂ?). Z drugiej strony, chyba ??aden inny dinozaur nie pasuje, by zobrazowaĂ? poczĂ?tek sukcesu ewolucyjnego dinozaur??w lepiej, ni?? w??a??nie plateozaur.
Linki:
Bazowa??em przede wszystkim na rewelacyjnym tek??cie dr Nicole Klein:
http://hss.ulb.uni-bonn.de/diss_online/ ... e/0466.pdf
Zauwa??y??em, ??e choĂ? tekst jest z 2004 r, ju?? jest mowa o wynikach bada?? nad wzrostem plateozaur??w – mo??e tekst z Science to uzupe??nienie tego, co mo??na znale??Ă? w tek??cie, do kt??rego link da??em wy??ej?
Bo niestety, do artyku??u z Science nie mia??em dostĂ?pu – opieram siĂ? na tych linkach:
http://www.uni-bonn.de/en/News/69_2005.html
http://dml.cmnh.org/2005Dec/msg00254.html
Artyku?? dr Yatesa z 2003 r. mo??na ??ciĂ?gnĂ?Ă? (za darmo!) stĂ?d:
http://www.blackwell-synergy.com/links/ ... 03.00301.x
Co do jego wypowiedzi na DML z 2000 roku… Mia??em spory problem z jej znalezieniem – palaeos.com odnoszĂ?c siĂ? do niej, poda?? jako ??r??d??o „2000 Dinosaur Mailing List”, a nie konkretny link – co oczywi??cie nie u??atwi??o mi wyszukiwania… Ale wydaje siĂ?, ??e chodzi o to:
http://dml.cmnh.org/2000Jul/msg00475.html
A pracy dr Mosera z 2003 r. te?? dowiadywa??em siĂ? z Internetu – trochĂ? odnosi siĂ? do niego tekst dr Klein, trochĂ? znalaz??em na DML:
http://dml.cmnh.org/2003Sep/msg00431.html
http://dml.cmnh.org/2005Aug/msg00159.html
http://dml.cmnh.org/2005Aug/msg00242.html
A tu ciekawy temat – dr Yates odnosi siĂ? do czĂ???ci tez Mosera, potem jest odpowied?? Mosera i dalsza dyskusja:
http://dml.cmnh.org/2003Oct/msg00010.html
Inne strony warte przeczytania (choĂ? systematyka zauropodomorf??w, jakĂ? niekt??re przedstawiajĂ?, ju?? siĂ? chyba zdeaktualizowa??a…):
http://www.palaeos.com/Vertebrates/Unit ... eosauridae
http://www.palaeos.com/Mesozoic/Triassic/Norian.5.htm
http://www.dinodata.net/Dd/Namelist/Tabp/P093.htm
http://personal2.stthomas.edu/jstweet/s ... morpha.htm
http://rainbow.ldgo.columbia.edu/course ... per11.html
http://www.angewandte-geologie.geol.uni ... ateos1.htm
Jak zawsze proszĂ? o uwagi.
A powa??nie - mia??em ambicjĂ? napisaĂ? jeszcze 3 opisy, ale ??e to zajĂ?cie mĂ?czĂ?ce, a ja mam w ko??cu wakacje wiĂ?c chwilowo robiĂ? sobie wolne i zamiast 3 wrzucam jeden opis:
Plateosaurus (Plateozaur)
Plateosaurus engelhardti (von Meyer 1837)
? Plateosaurus longiceps (Jaekel 1914)
? Plateosaurus gracilis (von Huene 1908)
D??ugo??Ă?: 6 – 10 m
? Plateosaurus gracilis: 4 – 5 (6,5?) m
Masa: 700 – 2200 kg
? Plateosaurus gracilis: - 110 – 400 kg
??y??: 208 – 204 (202?) mln lat temu
? Plateosaurus gracilis: 212 – 208 mln lat temu
Miejsca odkryĂ?: Niemcy, Francja, Szwajcaria, Szwecja, Grenlandia, dno Morza P????nocnego
Klasyfikacja:
Saurischia
Sauropodomorpha
Plateosauria
Plateosauridae
W 1834 r. w ska??ach z p????nego triasu z regionu Heroldsberg na p????nocny wsch??d od Norymbergi w Bawarii norymberski lekarz prof. dr Johann Friedrich Engelhardt odkry?? skamienia??e du??e krĂ?gi i ko??ci ko??czyn zauropodomorfa. W roku 1837 niemiecki paleontolog Christian Erich Hermann von Meyer (ten sam, kt??ry w 1861 r. nazwa?? i opisa?? praptaka Archaeopteryx lithographica), opisa?? szczĂ?tki jako Plateosaurus engelhardti („p??aski jaszczur Engelhardta”). Plateozaur by?? pierwszym nazwanym i opisanym dinozaurem spoza Wysp Brytyjskich, a zarazem drugim w historii nazwanym i opisanym zauropodomorfem na ??wiecie (pierwszy by?? opisany w 1836 r. Thecodontosaurus). Przez d??ugie lata by?? to do??Ă? s??abo znany zauropodomorf o niepewnej pozycji systematycznej. Dopiero poczĂ?tek wieku XX przyni??s?? dwa prze??omowe odkrycia. Najpierw – w 1909 r. – przypadkiem natrafiono na skamienia??o??ci plateozaur??w podczas eksploatacji kopalni odkrywkowej niedaleko miasta Halberstadt w pruskiej prowincji Saksonii (dzisiaj Saksonia-Anhalt); do roku 1913 wydobyto skamienia??o??ci nale??Ă?ce do 35 osobnik??w. Kolejnego znaczĂ?cego odkrycia dokonano w 1911 r. w Formacji Trossingen w Wirtembergii (po??udniowo-zachodnie Niemcy, dzisiaj Badenia-Wirtembergia). Miejsce to okaza??o siĂ? najwiĂ?kszym odkrytym cmentarzyskiem plateozaur??w w historii; miĂ?dzy rokiem 1911 a 1932 wykopano tam szczĂ?tki co najmniej 65 osobnik??w (w tym 7 prawie kompletnych szkielet??w i 20 niekompletnych; badajĂ?c liczne odkryte tam pojedyncze ko??ci niekt??rzy paleontolodzy doliczali siĂ? pozosta??o??ci nawet 100 plateozaur??w z Trossingen). Znacznie p????niej odkryto trzecie wielkie „zag??Ă?bie” plateozaur??w ko??o miejscowo??ci Frick w kantonie Aargau w p????nocnej Szwajcarii; na szczĂ?tki plateozaur??w natrafiono tam w 1961 r, ale dopiero od 1976 r. zaczĂ?to tam regularne badania. Do 1995 r. we Frick odkopano pozosta??o??ci co najmniej 25 plateozaur??w (w tym 5 prawie kompletnych szkielet??w).
Opr??cz tych, najbardziej spektakularnych, znalezisk, liczne pozosta??o??ci plateozaur??w odkryto tak??e w innych miejscach w Niemczech, Szwajcarii oraz we Francji. Skamienia??o??ci tych zwierzĂ?t odkryto te?? w ska??ach formacji Fleming Fjord na wschodnim wybrze??u Grenlandii; typowo europejski dinozaur, jakim by?? plateozaur, ??atwo m??g?? siĂ? tam przedostaĂ?, zwa??ywszy, ??e w okresie triasowym wszystkie kontynenty by??y po??Ă?czone w jeden superkontynent – PangeĂ? – a dzisiejsze: Europa i Grenlandia bezpo??rednio do siebie przylega??y. Plateozaurowi przypisuje siĂ? te?? fragmentaryczne skamienia??o??ci (m.in. zĂ?by) odkryte w Szwecji, a w kwietniu 2006 r. jego ko??Ă? ??r??dstopia zosta??a przez przypadek odkryta podczas odwiert??w na dnie Morza P????nocnego na norweskim polu naftowym. Jest to pierwszy opisany dinozaur z Norwegii, a zarazem skamienia??o??Ă? odkryta na najwiĂ?kszej g??Ă?boko??ci w historii (2256 m poni??ej poziomu morza) – dow??d na to, jak linia brzegowa w okresie triasu r????ni??a siĂ? od dzisiejszej.
http://piclib.nhm.ac.uk/piclib/webimage ... 26_big.jpg
Czaszka plateozaura
?ÂĂ?cznie odkryto skamienia??o??ci nale??Ă?ce do ponad 100 plateozaur??w, w tym zar??wno prawie kompletne szkielety, jak i niezliczone fragmentaryczne skamienia??o??ci. Tylko jeden triasowy dinozaur – p????nocnoameryka??ski teropod Coelophysis – jest znany z jeszcze wiĂ?kszej liczby skamienia??o??ci. Wydaje siĂ?, ??e takie zwierzĂ? nie powinno mieĂ? przed paleontologami ??adnych tajemnic – ale niestety tak nie jest. Naukowcy nie sĂ? zgodni nawet co do liczby gatunk??w w obrĂ?bie rodzaju Plateosaurus.
W tej sprawie spore zamieszanie wprowadzi?? wybitny niemiecki paleontolog Friedrich von Huene (1875 – 1969), kt??ry prowadzi?? szerokie badania nad odkrytymi w Niemczech skamienia??o??ciami plateozaur??w. Von Huene na podstawie badanego materia??u sam opisa?? 8 nowych gatunk??w w obrĂ?bie rodzaju Plateosaurus, a razem z innym niemieckim paleontologiem, Eberhardem Fraasem, opisa?? jeszcze jeden (P. integer). ?ÂĂ?cznie po opisaniu P. engelhardti r????ni paleontolodzy opisali jeszcze 19 gatunk??w w obrĂ?bie rodzaju Plateosaurus (nie liczĂ?c „Plateosaurus” elizae, znanego wy??Ă?cznie z izolowanych zĂ?b??w). CzĂ???Ă? z nich zosta??a p????niej uznana za m??odsze synonimy innych rodzaj??w zauropodomorf??w (m.in. Melanorosaurus, Massospondylus i Sellosaurus). ResztĂ? uporzĂ?dkowa?? w 1984 r. paleontolog Peter Malcolm Galton, stwierdzajĂ?c, ??e wszystkie nale??a??y do jednego gatunku – P. engelhardti.
Jednak kilka lat temu ten sp??r od??y??. Galton zrewidowa?? swoje wcze??niejsze stanowisko, czemu da?? wyraz w szeregu publikacji z lat 2000 – 2002. Jeszcze raz przebada?? znane skamienia??o??ci plateozaur??w i stwierdzi??, ??e r????nice w anatomii okaz??w znajdowanych w r????nych miejscach (m.in. w kszta??cie ko??ci udowej), kt??re w swych wcze??niejszych pracach uznawa?? za r????nice regionalne lub dymorfizm p??ciowy, sĂ? jednak wystarczajĂ?co du??e, by wyr????niĂ? dwa gatunki plateozaur??w. P. engelhardti by??by w takim wypadku stosunkowo s??abo znanym zauropodomorfem, znanym z kilku znalezisk w Bawarii, za?? zdecydowana wiĂ?kszo??Ă? znalezisk (m.in. plateozaury z Halberstadt i Trossingen, oraz te ze Szwajcarii, Francji i Grenlandii) nale??a??oby zaliczyĂ? do przywr??conego przez Galtona gatunku P. longiceps (po raz pierwszy opisanego przez paleontologa Otto Jaekela w 1914 r.). Zdaniem Galtona, P. engelhardti by?? masywniej zbudowany ni?? P. longiceps, wiĂ?cej czasu spĂ?dza?? te?? na czterech nogach.
Te tezy wywo??a??y dyskusjĂ? w??r??d paleontolog??w. Dr Adam Yates z Uniwersytetu Witwatersrand (RPA) stwierdzi?? w roku 2000 na Dinosaur Mailing List, ??e badania Galtona pozwalajĂ? wyciĂ?gnĂ?Ă? jeszcze bardziej radykalne wnioski: P. longiceps tak bardzo r????ni siĂ? od P. engelhardti, ??e nie powinno siĂ? go w og??le zaliczaĂ? do rodzaju Plateosaurus. Paradoksalnie, w przy takim za??o??eniu „prawdziwy” plateozaur (czyli P. engelhardti) by??by do??Ă? s??abo znanym gatunkiem; mog??oby siĂ? wrĂ?cz okazaĂ?, ??e Plateosaurus to nomen dubium (nazwa wĂ?tpliwa).
Z kolei dr Markus Moser z Pa??stwowego Muzeum Nauk Przyrodniczych w Stuttgarcie w swej pracy „Plateosaurus engelhardti Meyer, 1837 (Dinosauria: Sauropodomorpha) aus dem aus Feuerletten (Mittelkeuper; Obertrias) von Bayern” z 2003 r. stwierdzi??, ??e r????nice w anatomii miĂ?dzy P. engelhardti i domniemanym P. longiceps to efekt oddzia??ywania na skamienia??o??ci proces??w pedogenetycznych (glebotw??rczych) i nie stanowiĂ? one podstawy do wyr????niania dw??ch gatunk??w plateozaur??w. Na potrzeby tego opisu przyjmujĂ?, ??e – niezale??nie od tego, czy P. longiceps to m??odszy synonim P. engelhardti, czy odrĂ?bny gatunek – nale??y do rodzaju Plateosaurus.
Dr Yates w 2003 r. wyr????ni?? jeszcze jeden gatunek plateozaura. Opiera?? siĂ? na badaniach Galtona, kt??ry w 2001 r. stwierdzi??, ??e skamienia??o??ci przypisywane triasowemu zauropodomorfowi z rodzaju Sellosaurus (uwa??anego za bliskieho krewnego plateozaura, nieco od niego starszego i prymitywniejszego) byĂ? mo??e nale??Ă? w istocie do dw??ch r????nych gatunk??w zauropodomorf??w: czĂ???Ă? nale??a??a w istocie do S. gracilis, wiĂ?kszo??Ă? jednak – do bazalnego Efraasia minor. Yates przeprowadzi?? w??asne badania, kt??rych wyniki opublikowa?? w roku 2003; potwierdzi??, ??e wiĂ?kszo??Ă? przypisywanych sellozaurowi skamienia??o??ci nale??a??a do E. minor, doda?? jednak, ??e materia??, kt??ry Galton uzna?? za szczĂ?tki „prawdziwego” S. gracilis majĂ? tyle cech wsp??lnych ze skamienia??o??ciami Plateosaurus engelhardti, ??e mo??na je uznaĂ? za dwa gatunki w obrĂ?bie tego samego rodzaju. Na okre??lenie dawnego sellozaura Yates „wskrzesi??” zatem zaproponowanĂ? przez Friedricha von Huene nazwĂ? Plateosaurus gracilis (von Huene 1907-1908).
http://www.palaeos.com/Vertebrates/Unit ... ridae1.jpg
Rekonstrukcja szkieletu plateozaura
Dawniej plateozaury uwa??ano za jednych z mo??liwych przodk??w najwiĂ?kszych dinozaur??w w dziejach ??wiata – d??ugoszyich zauropod??w. Obecnie, po szeregu analiz kladystycznych, uwa??a siĂ? jednak, ??e sĂ? one „??lepĂ? uliczkĂ?” ewolucji, i stosunkowo wcze??nie ich linia rozwojowa oddzieli??a siĂ? od tej prowadzĂ?cej do zauropod??w. Tylko rodzinĂ? Plateosauridae zalicza siĂ? obecnie do prozauropod??w; resztĂ? zwierzĂ?t dawniej zaliczanych do tego kladu obecnie uwa??a siĂ? albo za bardzo prymitywne, bazalne zauropodomorfy (rodzaje Saturnalia, Efraasia i Thecodontosaurus[/i]), albo za przedstawicieli linii rozwojowej prowadzĂ?cej do zauropod??w, kt??rych byĂ? mo??e nale??a??oby wrĂ?cz zaliczyĂ? do zauropod??w (rodziny Blikanasauridae, Melanorosauridae i Massospondylidae, rodzaje Riojasaurus, Eucnemesaurus, Yunnanosaurus i Anchisaurus). Adam Yates na DML zauwa??y??, ??e w tej sytuacji Plateosauridae staje siĂ? synonimem Prosauropoda, a zatem nie ma ju?? wiĂ?kszej potrzeby u??ywania tej drugiej nazwy. Zaproponowa?? te??, by zar??wno rodzinĂ? Plateosauridae, jak i siostrzany wobec niej klad obejmujĂ?cy zauropody i „prozauropody” bli??ej spokrewnione z nimi ni?? z plateozaurem, razem zaliczyĂ? do szerszego kladu Plateosauria w obrĂ?bie Sauropodomorpha. TakĂ? systematykĂ? przyjĂ???em na potrzeby tego opisu.
http://rainbow.ldeo.columbia.edu/course ... .class.gif
Uk??ad kontynent??w w czasach plateozaura
Mo??e siĂ? to wydaĂ? zaskakujĂ?ce w wypadku zwierzĂ?cia, kt??re znane jest z tak wielkiej liczby skamienia??o??ci, ale nie ma zgody nawet co do rozmiar??w plateozaura. Na podstawie bada?? znalezionych szkielet??w, zw??aszcza z Trossingen, zazwyczaj szacuje siĂ?, ??e ??w zauropodomorf osiĂ?ga?? maksymalnie 10 m d??. Jednak dr Moser w swej pracy z 2003 r. krytykuje te szacunki; twierdzi, ??e skoro ko??ci z Trossingen le??a??y w osadach gliniastych, to istnieje du??e ryzyko, ??e ko??ci sĂ? wiĂ?ksze ni?? w chwili ??mierci zwierzĂ?cia, gdy?? glina pĂ?cznieje w kontakcie z wodĂ?. Oszacowa??, ??e maksymalna d??ugo??Ă? cia??a plateozaura mog??a wynosiĂ? 7,5 m. Inni naukowcy uwa??ajĂ?, ??e nie ma dowod??w, i?? zwiĂ?kszenie objĂ?to??ci gliny rzeczywi??cie zmieni??o rozmiary ko??ci plateozaur??w.
Dr Martin Sander z Uniwersytetu w Bonn oszacowa??, ??e 8-metrowy okaz plateozaura powinien wa??yĂ? 2179 kg. Z kolei dr Frank Seebacher z Uniwersytetu w Sydney oszacowa?? masĂ? plateozaura o d??ugo??ci 6,5 m na oko??o 1072 kg. Si??Ă? rzeczy, dane odno??nie d??ugo??ci i masy cia??a, kt??re podajĂ? w tabeli, oddajĂ? rozrzut szacunk??w r????nych paleontolog??w.
Domniemany P. gracilis by?? mniejszy, osiĂ?ga?? d??ugo??Ă? „zaledwie” 4 – 5 m (choĂ? pewne fragmentaryczne skamienia??o??ci sugerujĂ?, ??e m??g?? byĂ? jeszcze o metr czy p????tora d??u??szy).
Plateozaury ??y??y w p????nym triasie, w noryku (216,5 – 203,6 mln lat temu). P. engelhardti i domniemany P. longiceps ??y??y w p????nym noryku, a poniewa?? datowanie niekt??rych skamienia??o??ci (m.in. w Trossingen) jest niepewne, byĂ? mo??e dotrwa??y jeszcze do ostatniego piĂ?tra triasu – retyku (203,6 – 199,6 mln lat temu). Prymitywniejszy P. gracilis ??y?? w ??rodkowym noryku.
Charakterystyczne cechy plateozaura to wĂ?ska czaszka, ma??a w stosunku do rozmiar??w ca??ego cia??a, ale proporcjonalnie wiĂ?ksza i wy??sza ni?? czaszki innych wczesnych zauropodomorf??w, jak anchizaur, a tak??e d??uga szyja, beczu??kowaty tu????w, d??ugi ogon i budowa ko??czyny przedniej – bardzo zredukowane palce IV i V, rozwiniĂ?te palce I, II i III – przy czym kciuk (palec I) by?? uzbrojony w du??y, ostry pazur. Plateozaur mia?? li??ciokszta??tne zĂ?by o pi??kowanej krawĂ?dzi – wskazujĂ?ce, ??e by?? ro??lino??ercĂ? – a do jego ??uchwy przyczepione by??y silne miĂ???nie. Staw szczĂ?kowy le??a?? poni??ej g??rnego rzĂ?du zĂ?b??w, umo??liwiajĂ?c powstanie prawie r??wnoleg??ych rzĂ?d??w zĂ?b??w; dziĂ?ki temu w chwili zaciskania szczĂ?k zĂ?by dzia??a??y jak no??yce, zdolne do odciĂ?cia nawet twardych kawa??k??w ro??lin. Wydaje siĂ?, ??e dziĂ?ki silnemu zgryzowi i ostrym krawĂ?dziom zĂ?b??w plateozaur m??g?? ??ywiĂ? siĂ? pokarmem ro??linnym r????nego rodzaju, od miĂ?kkich li??ci paproci po twarde ga??Ă?zie drzew iglastych. ChoĂ? nie prze??uwa?? zjadanych ro??lin, najprawdopodobniej posiada?? bardzo d??ugi przew??d pokarmowy, umo??liwiajĂ?cy strawienie nawet najtwardszego i najmniej po??ywnego pokarmu.
Niekt??rzy naukowcy na podstawie bada?? otwor??w naczyniowych (dla naczy?? krwiono??nych) w czaszce plateozaura i innych prymitywnych zauropodomorf??w wysunĂ?li hipotezĂ?, ??e mog??y one mieĂ? policzki; inni twierdzĂ?, ??e lekko wystajĂ?ca do przodu g??rna szczĂ?ka tych zwierzĂ?t sugeruje, i?? mia??y one dzi??b z keratyny. Te hipotezy sĂ? dyskutowane w??r??d paleontolog??w.
http://www.palaeos.com/Mesozoic/Triassi ... urus_1.jpg
Zauropodomorfy pojawi??y siĂ? jeszcze w karniku (228 – 216,5 mln lat temu) i w czasach plateozaura by??y ju?? najwiĂ?kszymi i najpospolitszymi ze wszystkich du??ych ro??lino??erc??w. Sam plateozaur by?? bardzo pospolitym zwierzĂ?ciem; np. w nale??Ă?cych do Formacji Trossingen pok??adach Knollenmergel jego skamienia??o??ci stanowiĂ? co najmniej 75% wszystkich odkrytych tam skamienia??o??ci czworonog??w. Wydaje siĂ?, ??e sw??j sukces plateozaury i inne wczesne zauropodomorfy zawdziĂ?cza??y zar??wno zdolno??ci do jedzenia i strawienia najr????niejszych ro??lin, jak i du??ym rozmiarom, kt??re pozwoli??y im dotrzeĂ? do ??r??d??a pokarmu niedostĂ?pnego wcze??niej dla ??adnych naziemnych ro??lino??erc??w – ga??Ă?zi drzew iglastych czy m??odych li??ci sagowc??w. Dlatego po tym, jak – prawdopodobnie w wyniku zmian klimatycznych (i zapewne zwiĂ?zanego z nimi wymarcia ro??lin, kt??rymi siĂ? ??ywi??y) wymar??y takie grupy jak dicynodonty czy rynchozaury, zauropodomorfy, nie uzale??nione od jednego ??r??d??a pokarmu, szybko sta??y siĂ? dominujĂ?cymi du??ymi ro??lino??ercami.
WiĂ?kszo??Ă? badaczy uwa??a, ??e plateozaur przynajmniej czasami porusza?? siĂ? na dw??ch nogach; umo??liwia??y mu to mocne ko??czyny tylne, znacznie d??u??sze od przednich. Argumentem na rzecz czĂ?stego poruszania siĂ? tylko na tylnych ko??czynach mogĂ? te?? byĂ? dobrze rozwiniĂ?te kciuki plateozaura z ostrymi szponami, kt??re w pozycji dwuno??nej m??g??y s??u??yĂ? zwierzĂ?ciu do obrony przez drapie??nikami, jak krokodylopodobne Rauisuchia (m.in. Teratosaurus), czy teropody z kladu Coelophysoidea (jak Liliensternus). Z drugiej strony, dr Moser w swej pracy z 2003 r. w oparciu o badania miednicy i krĂ?g??w ogona stwierdzi??, ??e plateozaury porusza??y siĂ? g????wnie na wszystkich czterech ko??czynach, unoszĂ?c ogon r??wnolegle do pod??o??a. Stwierdzi??, ??e byĂ? mo??e czasem stawa??y na tylnych ko??czynach, ale raczej w wyjĂ?tkowych sytuacjach, np. przy szybkim biegu.
http://www.carlwozniak.com/earth/triassic/tri02b.gif
Poniewa?? kilkukrotnie odkrywano skamienia??o??ci wielu plateozaur??w obok siebie (choĂ?by wspomniane „cmentarzyska” z Trossingen, Halberstadt czy Frick), niekt??rzy badacze wysunĂ?li tezĂ?, ??e plateozaury ??y??y w du??ych stadach, a te „cmentarzyska” to efekt nag??ej ??mierci ca??ego stada w wyniku jakiej?? katastrofy, np. powodzi. Ta hipoteza szybko zyska??a popularno??Ă? i pojawia siĂ? czĂ?sto w popularnonaukowych ksiĂ???kach i na stronach internetowych. Trzeba jednak pamiĂ?taĂ?, ??e wcale nie jest pewne, ??e plateozaury rzeczywi??cie by??y zwierzĂ?tami stadnymi. Znajdowanie wielu szkielet??w obok siebie niczego nie przesĂ?dza – mo??e to byĂ? ??lad nag??ej ??mierci ca??ego stada, ale r??wnie dobrze miĂ?dzy ??mierciĂ? poszczeg??lnych osobnik??w mog??y up??ynĂ?Ă? setki czy tysiĂ?ce lat; a to, ??e znajdujemy ich tyle dowodzi tylko tego, ??e plateozaury w swoich czasach by??y bardzo pospolite. R??wnie dobrze owe zauropodomorfy mog??y ??yĂ? w lu??nych grupkach rodzinnych, albo nawet samotnie – dowody nie pozwalajĂ? jednoznacznie potwierdziĂ? lub wykluczyĂ? ??adnej z tych hipotez.
W grudniu 2005 r. paleontolodzy z Uniwersytetu w Bonn – dr Sander i dr Nicole Klein – opublikowali w Science wyniki swych bada?? nad ko??Ă?mi plateozaur??w, kt??re dostarczy??y wielu informacji na temat tempa wzrostu tych zwierzĂ?t. Dowiedziono, ??e na ok. 3/4; ontogenezy (rozwoju osobniczego) plateozaura przypada??y okresy szybkiego wzrostu – wprawdzie trochĂ? wolniejszego ni?? u wsp????czesnych ptak??w i ssak??w, a tak??e wielu bardziej zaawansowanych ewolucyjnie dinozaur??w, m.in. zauropod??w, ale szybszego ni?? u wsp????czesnych gad??w. Jednak, co zaskakujĂ?ce, okaza??o siĂ? te??, ??e owe okresy szybkiego wzrostu by??y przerywane przez okresy zatrzymania wzrostu, tak, jak u wsp????czesnych gad??w. Tak samo jak u gad??w, a w odr????nieniu od innych dinozaur??w czy ssak??w, tempo wzrostu plateozaura nie by??o w miarĂ? jednakowe – r????ne osobniki ros??y w innym tempie. Np. niekt??re osobniki osiĂ?ga??y ??rednie rozmiary doros??ego zwierzĂ?cia ju?? w wieku 12 lat, inne ros??y do tych rozmiar??w jeszcze w wieku 27 lat. Skrajnym przypadkiem by?? znaleziony doros??y plateozaur o d??ugo??ci zaledwie 4,8 m; inne plateozaury w jego wieku bywa??y nawet dwukrotnie d??u??sze. Wydaje siĂ? te??, ??e plateozaury – co zn??w ??Ă?czy je z dzisiejszymi gadami – ros??y przez ca??e ??ycie, r??wnie?? ju?? po osiĂ?gniĂ?ciu dojrza??o??ci p??ciowej.
Plateozaur mia?? wiĂ?c bardziej „gadzie” tempo wzrostu ni?? p????niejsze dinozaury. Najprawdopodobniej, jak u dzisiejszych gad??w, okresy spowolnionego wzrostu wiĂ???Ă? siĂ? z okresowym niedoborem po??ywienia. W triasie du??Ă? czĂ???Ă? Pangei pokrywa??y pustynie, a nawet na terenach nie-pustynnych pory deszczowe przeplata??y siĂ? z d??ugimi porami suchymi. Plateozaurom przy okresowym zahamowaniu wzrostu zapewne ??atwiej by??o je przetrwaĂ?. Czy jednak plateozaur mo??e nam dostarczyĂ? informacji na temat ewolucji dynamiki wzrostu u wszystkich dinozaur??w, czy mo??e by?? pod tym wzglĂ?dem tylko wyjĂ?tkiem – nie da siĂ? jednoznacznie stwierdziĂ?.
http://users.telenet.be/dinoworld/Plateosaurus.jpg
Plateozaur z "WĂ?dr??wek z dinozaurami" BBC
Stado plateozaur??w pojawia siĂ? na kilkadziesiĂ?t sekund pod koniec pierwszego odcinka wyprodukowanych przez BBC „WĂ?dr??wek z dinozaurami”. Ta scena w rzeczywisto??ci nie mog??a siĂ? wydarzyĂ? – akcja odcinka dzieje siĂ? 220 mln lat temu, w karniku (228-216,5 mln lat temu), a wiĂ?c jeszcze przed pojawieniem siĂ? plateozaur??w (nawet rzekomy P. gracilis jest m??odszy); poza tym odcinek pokazuje faunĂ? z teren??w dzisiejszej Arizony, a plateozaur??w nigdy tam nie odnaleziono (choĂ?, z racji istniejĂ?cego po??Ă?czenia lĂ?dowego miĂ?dzy EuropĂ? a AmerykĂ? P????nocnĂ?, teoretycznie mog??yby tam dotrzeĂ?). Z drugiej strony, chyba ??aden inny dinozaur nie pasuje, by zobrazowaĂ? poczĂ?tek sukcesu ewolucyjnego dinozaur??w lepiej, ni?? w??a??nie plateozaur.
Linki:
Bazowa??em przede wszystkim na rewelacyjnym tek??cie dr Nicole Klein:
http://hss.ulb.uni-bonn.de/diss_online/ ... e/0466.pdf
Zauwa??y??em, ??e choĂ? tekst jest z 2004 r, ju?? jest mowa o wynikach bada?? nad wzrostem plateozaur??w – mo??e tekst z Science to uzupe??nienie tego, co mo??na znale??Ă? w tek??cie, do kt??rego link da??em wy??ej?
Bo niestety, do artyku??u z Science nie mia??em dostĂ?pu – opieram siĂ? na tych linkach:
http://www.uni-bonn.de/en/News/69_2005.html
http://dml.cmnh.org/2005Dec/msg00254.html
Artyku?? dr Yatesa z 2003 r. mo??na ??ciĂ?gnĂ?Ă? (za darmo!) stĂ?d:
http://www.blackwell-synergy.com/links/ ... 03.00301.x
Co do jego wypowiedzi na DML z 2000 roku… Mia??em spory problem z jej znalezieniem – palaeos.com odnoszĂ?c siĂ? do niej, poda?? jako ??r??d??o „2000 Dinosaur Mailing List”, a nie konkretny link – co oczywi??cie nie u??atwi??o mi wyszukiwania… Ale wydaje siĂ?, ??e chodzi o to:
http://dml.cmnh.org/2000Jul/msg00475.html
A pracy dr Mosera z 2003 r. te?? dowiadywa??em siĂ? z Internetu – trochĂ? odnosi siĂ? do niego tekst dr Klein, trochĂ? znalaz??em na DML:
http://dml.cmnh.org/2003Sep/msg00431.html
http://dml.cmnh.org/2005Aug/msg00159.html
http://dml.cmnh.org/2005Aug/msg00242.html
A tu ciekawy temat – dr Yates odnosi siĂ? do czĂ???ci tez Mosera, potem jest odpowied?? Mosera i dalsza dyskusja:
http://dml.cmnh.org/2003Oct/msg00010.html
Inne strony warte przeczytania (choĂ? systematyka zauropodomorf??w, jakĂ? niekt??re przedstawiajĂ?, ju?? siĂ? chyba zdeaktualizowa??a…):
http://www.palaeos.com/Vertebrates/Unit ... eosauridae
http://www.palaeos.com/Mesozoic/Triassic/Norian.5.htm
http://www.dinodata.net/Dd/Namelist/Tabp/P093.htm
http://personal2.stthomas.edu/jstweet/s ... morpha.htm
http://rainbow.ldgo.columbia.edu/course ... per11.html
http://www.angewandte-geologie.geol.uni ... ateos1.htm
Jak zawsze proszĂ? o uwagi.