[ARTYKUĹ] RóşnorodnoĹÄ form dinozaurĂłw: teropody
: 17 września 2006, o 17:21
Obecja wersja artykułu: http://www.forum.dinozaury.com/viewtopic.php?f=6&t=3155
NAZWA:
Theropoda sĂ? bardzo zr??znicowane w obrĂ?bie dinozaur??w gadziomiednicznych. Podczas jury niekt??re teropody wyewoluowa??y w opierzone, latajĂ?ce formy. Ich potomkami sĂ? dzisiejsze ptaki. Theropoda ("zwierzece/ssacze stopy") otrzyma??o nazwĂ? wcze??nie, wraz z Ornithopoda ("ptasie stopy"). Obecnie uwa??a siĂ?, ??e nazwy te by??y pomylone, poniewa?? to stopy teropod??w by??y podobne do ptasich, a ornitopod??w do jakich?? ssak??w (np. nosoro??c??w). Jest jednak ju?? za p????no, by cokolwiek w tej sprawie mo??na by??o zmieniĂ?.
Archaeopteyx lithographica- jeden z najstarszych praptak??w
BUDOWA I R????NORODNO?ĹĄĂ?: WiĂ?kszo??Ă? teropod??w by??a drapie??nikami o pi??kowanych zĂ?bach (choĂ? niekt??re formy posiada??y podobnie jak ptaki bezzĂ?bny dzi??b). Teropody mia??y ma??e ramiona i bardzo dobrze umiĂ???nione, silne ko??czyny tylne z podudziem d??u??szym od uda. Wszystkie by??y dwuno??ne i porusza??y siĂ? w pozycji p????wyprostowanej.
Wczesne teropody sĂ? nazywane potocznie ,,herrerazaurami'' (choĂ? niewiadomo czy teropodami rzeczywi??cie by??y). MajĂ? one wiele prymitywnych cech. Posiada??y po piĂ?Ă? palcy, przy czym dwa zewnĂ?trzne by??y bardzo ma??e i bez pazur??w.
Neotheropoda dzielĂ? siĂ? na dwie grupy. By??y to Coelophysoidea oraz Averostra.
Coelophysoidea by??y prymitywnymi neoteropodami, dawniej zaliczanymi do Coelurosauria. Coelofyzoidy charakteryzowa??y siĂ? "szczerbĂ?" w g??rnej szczĂ?ce. Upodabnia??a ona je do spinozaur??w. Budowa ko??ci zbli??a je jednak do herrerazaur??w. By??y to najprawdopodobniej praprzodkowie p????niejszych teropod??w.
Do awerostryd??w zalicza siĂ? tetanury i ceratozaury.
Tetanury charakteryzujĂ? siĂ? "d??o??mi" o trzech lub dw??ch palcach, lekkimi czaszkami oraz usztywnionymi ogonami (stĂ?d nazwa grupy). Dzielimy je na Coelurosauria i Carnosauria oraz nadrodzinĂ? Megalosauroidea. Coelurozaury by??y bardzo zr????nicowane pod wzglĂ?dem budowy cia??a, jak i rozmiarami oraz trybem ??ycia. Kiedy?? grupa Coelurosauria zawiera??a wszystkie ma??e drapie??niki, a Carnosauria du??e. Ten system jest jednak ju?? dawno przestarza??y. Z grupy Coelurosauria wy??Ă?czono kilka rodzin (np. Coelyphysoidea), natomiast kilka dodano (w tym ptaki i tyranozaury). Wyr????niamy:
-Tyrannosauroidea: fascynujĂ?ca grupa coelurozaur??w o cechach karnozaur??w, do kt??rych dawniej przynale??a??a. Z coelurozaurami ??Ă?czy ich charakterystyczna budowa stawu skokowego (podobnego budowĂ? do ptasiego) oraz znaleziska form po??rednich pomiĂ?dzy nimi (Guanlong, Eotyrannus). Tyranozaury mia??y jedynie po dwa palce u ko??czyn przednich, kt??rych przeznaczenie nie jest znane. By??a to jedna z ostatnich grup dinozur??w, kt??re wymar??y ostatecznie 65 mln lat temu. By??y to prawdopodobnie zwierzĂ?ta padlino??erne. Wczesne tyranozauroidy by??y przypuszczalnie opierzone. Ich potomkowie utracili tĂ? cechĂ?, a pi??ra posiada??y jedynie ich pisklĂ?ta.
-Oviraptorosauria: owiraptory mia??y zamiast zĂ?b??w mocny dzi??b, kt??rego u??ywa??y do walk i mia??d??enia muszli ma????, kt??rymi przypuszczalnie siĂ? ??ywi??y. Opr??cz nich zjada??y r??wnie?? owoce, skorupiaki oraz ma??e krĂ?gowce. Wszystkie owiraptory mia??y cia??o pokryte puchem i pi??rami. Zaliczane sĂ? do nich cztery rodziny: Caudipterygidae, Avimimidae, Oviraptoridae i Caenagnathidae.
-Therizinosauria: sĂ? one krewnymi owiraptor??w i prowadzi??y podobny tryb ??ycia. Ich cechĂ? charakterystycznĂ? sĂ? zdumiewajĂ?co d??ugie pazury ko??czyn przednich, kt??rych przeznaczenie wciĂ??? jest tematem licznych dyskusji. Mog??y one s??u??yĂ? prawdopodobnie do rozkopywania ziemi w poszukiwaniu soczystych korzeni oraz bulw, przyciĂ?gania niedostĂ?pnych ga??Ă?zi drzew, obrony przed drapie??nikami i walki o partnera. By??y to zwierzĂ?ta ro??lino??erne lub wszystko??erne. PoczĂ?tkowo sprawi??y paleontologom duzy problem, gdy?? nie wiadomo by??o tak naprawdĂ? do jakiej grupy dinozaur??w je przydzieliĂ?. Ze wzglĂ?du na ptasiĂ? miednicĂ? ??Ă?czono je z dinozaurami ptasiomiednicznymi. P????niej zrodzi??a siĂ? koncepcja, i?? terizinozaury sĂ? potomkami prozauropod??w. Po odkryciu okaz??w takich jak Beipiaosaurus, czy Segnosaurus, a tak??e prymitywnych ich przedstawicieli, wiadomo ju?? by??o, ??e mamy do czynienia z teropodami.
-Ornithomimosauria: daleko spokrewnione z tyranozaurami i trodonami, ornitomimozaury, nazywane sĂ? czĂ?sto ,,strusiokszta??tnymi''. Trybem ??ycia i budowĂ? rzeczywi??cie przypomina??y du??e nieloty. Charakteryzowa??a ich d??uga szyja i p??aski, prawie bezzĂ?bny pysk. SĂ? one potomkami rodziny wczesnych coeluroid??w z rodziny Coeluridae. ?ĹĄwiadczĂ? o tym r??wnie?? formy, kt??re wydajĂ? siĂ? byĂ? f. posrednimi, np. Koparion.
-Deinonychosauria: ich cechĂ? charakterystycznĂ? jest du??y pazur u drugiego palca stopy, kt??rym zwierzĂ? mog??o ,,machaĂ?'' w g??rĂ? i w d????. Trodony zaliczane do deinonychozaur??w, ze wzglĂ?du na szpon, obecnie sĂ? uwa??ane za krewnych ornitomimozaur??w. Deinonychozaury by??y prawdopodobnie bardzo blisko spokrewnione z przodkami wsp????czesnych ptak??w, na co wskazuje ptasia budowa bioder. Do kladu tego ostatnio zaproponowano przy??Ă?czyĂ? r??wnie?? rodzinĂ? Archaeopterigidae, kt??re jak dotĂ?d tworzy z deinonychozaurydami grupĂ? Archaeopterygiformes.
-Coeluridae: rodzina nie nale??Ă?ca do ??adnej z wymienionej powy??ej grup. Jej przedstawiciele sĂ? praprzodkami wszystkich coelurozaur??w.
-Alvarezsauridae: rodzina coelurozaur??w, uwa??ana za prymitywne ptaki. SĂ? to jednak prawdopodobnie ornitomimozauroidy wywodzĂ?ce siĂ? od trodon??w. Do niedawna uwa??ano, i?? alwarezaurydy posiada??y tylko po jednym palcu u ka??dej z d??oni. Dok??adne badania pozwoli??y ustaliĂ?, i?? posiada??y one r??wnie?? zredukowane palce, kt??re sk??ada??y siĂ? z delikatnych ko??ci i kostek.
Do karnozaur??w nale??Ă? rodziny:
- Allosauridae: du??e drapie??niki, kt??rych zr????nicowanie przypada podczas ery ,,Wielkiego Wymierania'''. Dominowa??y one g????wnie w Ameryce P????nocnej skĂ?d znanych jest wiele ich skamienia??o??ci (np. Alberta). Allozaury licznie wystĂ?powa??y r??wnie?? w Europie. Mia??y one masywna budowĂ? cia??a. Charakterystyczne dla allozaur??w sĂ? bardzo mocne, tr??jpalczaste ko??czyny przednie. Allozaury polowa??y prawdopodobnie w ma??ych grupach lub parach.
- Carcharodontosauridae: OsiĂ?ga??y one imponujĂ?ce rozmiary i by??y jednymi z najwiĂ?kszych teropod??w. Skamienia??o??ci karcharodontozaur??w odnajdywano w Ameryce Po??udniowej, A. P????nocnej i Europie. Becklespinax i Acrocanthosaurus posiada??y kostne naro??le na grzbietach, kt??re przypuszczalnie pokrywa??a sk??ra. Upodobnia??o je to, do spinozaur??w. Inne karchrodontozaury mia??y cechy zbli??ajĂ?ce je do allozaur??w. To jest: masywne czaszki, silne ko??czyny przednie i tylne. Podobnie jak one polowa??y w parach. Rodzine tĂ? dzieli siĂ? na dwie podrodziny: Giganotosaurinae oraz Carcharodontosaurinae
- Sinraptoridae: to wczesne allozauroidy, bĂ?dĂ?ce praprzodkami allozaur??w i karcharodontozaur??w.
do tetanur??w zalicza siĂ? tak??e megalozauroidy. By??y to du??e teropody wyspecjalizowane w wielu sposobach zdobywania pokarmu miĂ?snego. Megalosauridae by??y g????wnie padlino??erne, lecz polowa??y tak??e na ??redniej wielko??ci ornitopody. Mia??y one bardzo dobrze umiĂ???nione szczĂ?ki i masywne ??by. CechĂ? bardzo charakterystycznĂ? rodziny Spinosauridae by??a naro??l w kszta??cie ,,??agla''. Niekt??re, takie jak Baryonyx, mia??y du??y, zakrzywiony szpon na przedniej ??apie. Najbli??szymi krewnymi spinozaur??w, by??y Streptospondylus cuvieri, Sigilmassasaurus brevicollis i Chilantaisaurus maortuensis uwa??ane przez niekt??rych za ich przodk??w i zaliczane do wsp??lnej rodziny Sigilmassasauridae (?).
Ceratozaury nie bĂ?dĂ?ce tetanurami to:
- Neoceratosauria: wlicza siĂ? do nich trzy rodziny- Ceratosauridae, Abelisauridae i Noaceratosauridae. Ceratozaury charakteryzowa??y charakterystyczne wyrostki na pysku i nad oczami. Abelizaury mia??y wiele prymitywnych cech. Posiada??y kr??tkie lub szczĂ?tkowe ko??czyny przednie. Prawdopodobnie rzadko polowa??y i ??ywi??y siĂ? g????wnie padlinĂ?. Trzecia rodzina to wczesne neoceratozaury. Jeden z jej przedstawicieli, Noasaurus, mia?? charakterystyczny jedynie dla dromeozaur??w pojedynczy szpon. R??wnie?? Masiakasaurus mia?? wiele odmiennych cech. Posiada?? on zĂ?by podobne do tych jakie maja pterozaury, a jak wiadomo dinozaury nie sĂ? blisko spokrewnione z tymi gadami. Masaiakazaur by?? prawdopodobnie rybo??erny. Mo??na wiĂ?c wymieniĂ? du??Ă? r????norodno??Ă? neoceratozaur??w, kt??re do dzi?? pozostajĂ? tajemniczĂ? grupĂ? teropod??w.
WYSTĂ?POWANIE: teropody zdĂ???y??y zasiedliĂ? wszystkie kontynenty (w tym AntarktydĂ?). Najbardziej rozprzestrzeni??y siĂ? w Ameryce Po??udniowej A. P????nocnej i Azji. Teropody ??y??y r??wnie?? w Europie, jak zar??wno i Afryce. Z tego ostatniego kontynentu znane sĂ? m.in. olbrzymie okazy teropod??w (np. Spinosaurus). Neoceratozaury dominowa??y g????wnie na Gondwanie, kiedy tetanury na p????kuli p????nocnej.
CIEKAWOSTKI:
Pierwszym odkrytym oraz opisanym teropodem (jak i dinozaurem) by?? Megalosaurus, kt??rego szczĂ?tki wielokrotnie opisywano jako pozosta??o??Ă? po olbrzymich ludziach. Skamienia??o??ci megalozaura by??y znane ju?? w XVII wieku. Pod nazwĂ? Megalosaurus opisywano wiele du??ych teropod??w.
Cryolophosaurus ellioti- karnozaur odkryty na Antarktydzie. Jest on trzecim dinozaurem odkrytym na tym kontynencie. Jest to jednak teropod o niepewnej systematyce.
Guanlong wucaii- nowoodkryty tyranozauroid, kt??ry jest zwierzeciem po??rednim miĂ?dzy tyranozaurami, a coelurozaurami.
Mei long- teropod, kt??ry zginĂ??? podczas snu. Do ostatniej drzemki u??o??y?? siĂ? podobnie jak dzisiejsze ptaki, z g??owĂ? schowanĂ? pod ,,skrzyd??a''.
Mapusaurus roseae- nowy argenty??ski karcharodontozaur z podrodziny Giganotosaurinae.
Deinoncheirus mirificus- odkryty przez polska wyprawĂ? paleontologiczna gatunek teropoda. Zosta??y odnalezione jedynie monstrualne przednie ko??czyny, czĂ???ci ??eber i ??opatki zwierzĂ?cia. Jest on zaliczany do ornitomimozauroid??w.
Rajasaurus narmadensis- niedawno opisany abelizaur z Indii.
Obecnie czeka na sw??j opis du??a ilo??Ă? nowoodkrytych teropodow, miedzy kt??rymi sĂ? r??wnie?? szczĂ?tki dotĂ?d nieznanych karcharodontozauroid??w i allozauroid??w
WIZERUNKI:
Abelisaurus comahuensis
http://us.i1.yimg.com/us.yimg.com/i/lig ... li_big.jpg
Achillobator giganticus
http://us.i1.yimg.com/us.yimg.com/i/lig ... il_big.jpg
Alectrosaurus soleni
http://us.i1.yimg.com/us.yimg.com/i/lig ... ct_big.jpg
Allosaurus fragilis
http://us.i1.yimg.com/us.yimg.com/i/lig ... os_big.jpg
Aublysodon mirandus
http://us.i1.yimg.com/us.yimg.com/i/lig ... ly_big.jpg
Alxasaurus elesitaiensis
http://us.i1.yimg.com/us.yimg.com/i/lig ... as_big.jpg
Avimimus portentosus
http://us.i1.yimg.com/us.yimg.com/i/lig ... mi_big.jpg
Bahariasaurus ingens
http://us.i1.yimg.com/us.yimg.com/i/lig ... ar_big.jpg
Baryonyx walerki
http://us.i1.yimg.com/us.yimg.com/i/lig ... yo_big.jpg
Becklespinax altispinax
http://us.i1.yimg.com/us.yimg.com/i/lig ... kl_big.jpg
Beipiaosaurus inexpectus
http://us.i1.yimg.com/us.yimg.com/i/lig ... pi_big.jpg
Caenagnathasia martinsoni
http://us.i1.yimg.com/us.yimg.com/i/lig ... na_big.jpg
Carcharodontosaurus saharicus
http://us.i1.yimg.com/us.yimg.com/i/lig ... ch_big.jpg
Caseosaurus crosbyensis
http://us.i1.yimg.com/us.yimg.com/i/lig ... eo_big.jpg
Caudipteryx zoui
http://us.i1.yimg.com/us.yimg.com/i/lig ... di_big.jpg
Ceratosaurus nasicornis
http://us.i1.yimg.com/us.yimg.com/i/lig ... to_big.jpg
Chindesaurus bryansmalli
http://us.i1.yimg.com/us.yimg.com/i/lig ... nd_big.jpg
Coelophysis bauri
http://us.i1.yimg.com/us.yimg.com/i/lig ... lo_big.jpg
Cryolophosaurus elliotti
http://us.i1.yimg.com/us.yimg.com/i/lig ... lo_big.jpg
Daspletosaurus torosus
http://us.i1.yimg.com/us.yimg.com/i/lig ... pl_big.jpg
Deinocheirus mirificus
http://us.i1.yimg.com/us.yimg.com/i/lig ... us_big.jpg
Deinonychus antirrhopus
http://us.i1.yimg.com/us.yimg.com/i/lig ... no_big.jpg
Dilophosaurus wetherilli
http://us.i1.yimg.com/us.yimg.com/i/lig ... ph_big.jpg
Dromaeosaurus albertensis
http://us.i1.yimg.com/us.yimg.com/i/lig ... ma_big.jpg
Elaphrosaurus bambergi
http://us.i1.yimg.com/us.yimg.com/i/lig ... ph_big.jpg
Enigmosaurus mongolienis
http://us.i1.yimg.com/us.yimg.com/i/lig ... gm_big.jpg
Eoraptor lunensis
http://us.i1.yimg.com/us.yimg.com/i/lig ... ap_big.jpg
Fukuiraptor kitadaniensis
http://us.i1.yimg.com/us.yimg.com/i/lig ... ku_big.jpg
Futabasaurus lambert
http://us.i1.yimg.com/us.yimg.com/i/lig ... ub_big.jpg
Gallimimus bullatus
http://us.i1.yimg.com/us.yimg.com/i/lig ... i2_big.jpg
Gorgosaurus libratus
http://us.i1.yimg.com/us.yimg.com/i/lig ... go_big.jpg
Harpymimus okladnikovi
http://us.i1.yimg.com/us.yimg.com/i/lig ... py_big.jpg
Herrerasaurus ischigualastensis
http://us.i1.yimg.com/us.yimg.com/i/lig ... re_big.jpg
Indosaurus matleyi
http://us.i1.yimg.com/us.yimg.com/i/lig ... os_big.jpg
Ingenia yanshini
http://us.i1.yimg.com/us.yimg.com/i/lig ... en_big.jpg
Irritator chalengeri
http://us.i1.yimg.com/us.yimg.com/i/lig ... it_big.jpg
Kakuru kujani
http://us.i1.yimg.com/us.yimg.com/i/lig ... ur_big.jpg
Liliensternus liliensterni
http://us.i1.yimg.com/us.yimg.com/i/lig ... ie_big.jpg
Lukousaurus yini
http://us.i1.yimg.com/us.yimg.com/i/lig ... ou_big.jpg
Maleevosaurus novojilovi
http://us.i1.yimg.com/us.yimg.com/i/lig ... ee_big.jpg
Marshosaurus bicentisimmus
http://us.i1.yimg.com/us.yimg.com/i/lig ... sh_big.jpg
Masiakasaurus knopfleri
http://us.i1.yimg.com/us.yimg.com/i/lig ... ia_big.jpg
Megalosaurus bucklandi
http://us.i1.yimg.com/us.yimg.com/i/lig ... lo_big.jpg
Megaraptor namunhuaiquii
http://us.i1.yimg.com/us.yimg.com/i/lig ... r2_big.jpg
Monolophosaurus jiangi
http://us.i1.yimg.com/us.yimg.com/i/lig ... ol_big.jpg
Nanotyrannus lancensis
http://us.i1.yimg.com/us.yimg.com/i/lig ... ot_big.jpg
Neovenator salerii
http://us.i1.yimg.com/us.yimg.com/i/lig ... ve_big.jpg
Noasaurus leali
http://us.i1.yimg.com/us.yimg.com/i/lig ... sa_big.jpg
Nomingia gobiensis
http://us.i1.yimg.com/us.yimg.com/i/lig ... in_big.jpg
Nothronychus mckinleyi
http://us.i1.yimg.com/us.yimg.com/i/lig ... hr_big.jpg
Nqwebasaurus thwazi
http://us.i1.yimg.com/us.yimg.com/i/lig ... eb_big.jpg
Ornitholestes hermanni
http://us.i1.yimg.com/us.yimg.com/i/lig ... th_big.jpg
Ornithomimoides mobilis
http://us.i1.yimg.com/us.yimg.com/i/lig ... ho_big.jpg
Ornithomimus velox
http://us.i1.yimg.com/us.yimg.com/i/lig ... it_big.jpg
Oviraptor philoceratops
http://us.i1.yimg.com/us.yimg.com/i/lig ... ra_big.jpg
Ozraptor subotaii
http://us.i1.yimg.com/us.yimg.com/i/lig ... ap_big.jpg
Piatnitzkysaurus floresi
http://us.i1.yimg.com/us.yimg.com/i/lig ... tn_big.jpg
Podokesaurus holyokensis
http://us.i1.yimg.com/us.yimg.com/i/lig ... ok_big.jpg
Poekilopleuron bucklandi
http://us.i1.yimg.com/us.yimg.com/i/lig ... ki_big.jpg
Protarchaeopteryx robusta
http://us.i1.yimg.com/us.yimg.com/i/lig ... ta_big.jpg
Protoavis texensis
http://us.i1.yimg.com/us.yimg.com/i/lig ... to_big.jpg
Rapator ornitholestoides
http://us.i1.yimg.com/us.yimg.com/i/lig ... to_big.jpg
Rinchenia mongoliensis
http://us.i1.yimg.com/us.yimg.com/i/lig ... ch_big.jpg
Saurophaganax maximus
http://us.i1.yimg.com/us.yimg.com/i/lig ... az_big.jpg
Saurornitholestes langstoni
http://us.i1.yimg.com/us.yimg.com/i/lig ... zz_big.jpg
Shuvosaurus inexpectatus
http://us.i1.yimg.com/us.yimg.com/i/lig ... us_big.jpg
Siamotyrannus isanensis
http://us.i1.yimg.com/us.yimg.com/i/lig ... us_big.jpg
Sinosaurus triassicus
http://us.i1.yimg.com/us.yimg.com/i/lig ... no_big.jpg
Struthiomimus altus
http://us.i1.yimg.com/us.yimg.com/i/lig ... ut_big.jpg
Suchomimus tenerensis
http://us.i1.yimg.com/us.yimg.com/i/lig ... ho_big.jpg
Szechuanosaurus campi
http://us.i1.yimg.com/us.yimg.com/i/lig ... us_big.jpg
Therizinosaurus cheloniformis
http://us.i1.yimg.com/us.yimg.com/i/lig ... ri_big.jpg
Tochisaurus nemegtensis
http://us.i1.yimg.com/us.yimg.com/i/lig ... hi_big.jpg
Troodon formosus
http://us.i1.yimg.com/us.yimg.com/i/lig ... od_big.jpg
Torvosaurus tanneri
http://us.i1.yimg.com/us.yimg.com/i/lig ... vo_big.jpg
Tarbosaurus bataar
http://us.i1.yimg.com/us.yimg.com/i/lig ... aa_big.jpg
Tyrannosaurus rex
http://us.i1.yimg.com/us.yimg.com/i/lig ... n3_big.jpg
Unenlagia comahuensis
http://us.i1.yimg.com/us.yimg.com/i/lig ... nl_big.jpg
Utahraptor oweni
http://us.i1.yimg.com/us.yimg.com/i/lig ... hr_big.jpg
Variraptor mechinorum
http://us.i1.yimg.com/us.yimg.com/i/lig ... or_big.jpg
Velociraptor mongoliensis
http://us.i1.yimg.com/us.yimg.com/i/lig ... c4_big.jpg
Velocisaurus unicus
http://us.i1.yimg.com/us.yimg.com/i/lig ... us_big.jpg
Xuanhanosaurus qilixianensis
http://us.i1.yimg.com/us.yimg.com/i/lig ... us_big.jpg
Yangchuanosaurus shangyouensis
http://us.i1.yimg.com/us.yimg.com/i/lig ... gc_big.jpg
NAZWA:
Theropoda sĂ? bardzo zr??znicowane w obrĂ?bie dinozaur??w gadziomiednicznych. Podczas jury niekt??re teropody wyewoluowa??y w opierzone, latajĂ?ce formy. Ich potomkami sĂ? dzisiejsze ptaki. Theropoda ("zwierzece/ssacze stopy") otrzyma??o nazwĂ? wcze??nie, wraz z Ornithopoda ("ptasie stopy"). Obecnie uwa??a siĂ?, ??e nazwy te by??y pomylone, poniewa?? to stopy teropod??w by??y podobne do ptasich, a ornitopod??w do jakich?? ssak??w (np. nosoro??c??w). Jest jednak ju?? za p????no, by cokolwiek w tej sprawie mo??na by??o zmieniĂ?.
Archaeopteyx lithographica- jeden z najstarszych praptak??w
BUDOWA I R????NORODNO?ĹĄĂ?: WiĂ?kszo??Ă? teropod??w by??a drapie??nikami o pi??kowanych zĂ?bach (choĂ? niekt??re formy posiada??y podobnie jak ptaki bezzĂ?bny dzi??b). Teropody mia??y ma??e ramiona i bardzo dobrze umiĂ???nione, silne ko??czyny tylne z podudziem d??u??szym od uda. Wszystkie by??y dwuno??ne i porusza??y siĂ? w pozycji p????wyprostowanej.
Wczesne teropody sĂ? nazywane potocznie ,,herrerazaurami'' (choĂ? niewiadomo czy teropodami rzeczywi??cie by??y). MajĂ? one wiele prymitywnych cech. Posiada??y po piĂ?Ă? palcy, przy czym dwa zewnĂ?trzne by??y bardzo ma??e i bez pazur??w.
Neotheropoda dzielĂ? siĂ? na dwie grupy. By??y to Coelophysoidea oraz Averostra.
Coelophysoidea by??y prymitywnymi neoteropodami, dawniej zaliczanymi do Coelurosauria. Coelofyzoidy charakteryzowa??y siĂ? "szczerbĂ?" w g??rnej szczĂ?ce. Upodabnia??a ona je do spinozaur??w. Budowa ko??ci zbli??a je jednak do herrerazaur??w. By??y to najprawdopodobniej praprzodkowie p????niejszych teropod??w.
Do awerostryd??w zalicza siĂ? tetanury i ceratozaury.
Tetanury charakteryzujĂ? siĂ? "d??o??mi" o trzech lub dw??ch palcach, lekkimi czaszkami oraz usztywnionymi ogonami (stĂ?d nazwa grupy). Dzielimy je na Coelurosauria i Carnosauria oraz nadrodzinĂ? Megalosauroidea. Coelurozaury by??y bardzo zr????nicowane pod wzglĂ?dem budowy cia??a, jak i rozmiarami oraz trybem ??ycia. Kiedy?? grupa Coelurosauria zawiera??a wszystkie ma??e drapie??niki, a Carnosauria du??e. Ten system jest jednak ju?? dawno przestarza??y. Z grupy Coelurosauria wy??Ă?czono kilka rodzin (np. Coelyphysoidea), natomiast kilka dodano (w tym ptaki i tyranozaury). Wyr????niamy:
-Tyrannosauroidea: fascynujĂ?ca grupa coelurozaur??w o cechach karnozaur??w, do kt??rych dawniej przynale??a??a. Z coelurozaurami ??Ă?czy ich charakterystyczna budowa stawu skokowego (podobnego budowĂ? do ptasiego) oraz znaleziska form po??rednich pomiĂ?dzy nimi (Guanlong, Eotyrannus). Tyranozaury mia??y jedynie po dwa palce u ko??czyn przednich, kt??rych przeznaczenie nie jest znane. By??a to jedna z ostatnich grup dinozur??w, kt??re wymar??y ostatecznie 65 mln lat temu. By??y to prawdopodobnie zwierzĂ?ta padlino??erne. Wczesne tyranozauroidy by??y przypuszczalnie opierzone. Ich potomkowie utracili tĂ? cechĂ?, a pi??ra posiada??y jedynie ich pisklĂ?ta.
-Oviraptorosauria: owiraptory mia??y zamiast zĂ?b??w mocny dzi??b, kt??rego u??ywa??y do walk i mia??d??enia muszli ma????, kt??rymi przypuszczalnie siĂ? ??ywi??y. Opr??cz nich zjada??y r??wnie?? owoce, skorupiaki oraz ma??e krĂ?gowce. Wszystkie owiraptory mia??y cia??o pokryte puchem i pi??rami. Zaliczane sĂ? do nich cztery rodziny: Caudipterygidae, Avimimidae, Oviraptoridae i Caenagnathidae.
-Therizinosauria: sĂ? one krewnymi owiraptor??w i prowadzi??y podobny tryb ??ycia. Ich cechĂ? charakterystycznĂ? sĂ? zdumiewajĂ?co d??ugie pazury ko??czyn przednich, kt??rych przeznaczenie wciĂ??? jest tematem licznych dyskusji. Mog??y one s??u??yĂ? prawdopodobnie do rozkopywania ziemi w poszukiwaniu soczystych korzeni oraz bulw, przyciĂ?gania niedostĂ?pnych ga??Ă?zi drzew, obrony przed drapie??nikami i walki o partnera. By??y to zwierzĂ?ta ro??lino??erne lub wszystko??erne. PoczĂ?tkowo sprawi??y paleontologom duzy problem, gdy?? nie wiadomo by??o tak naprawdĂ? do jakiej grupy dinozaur??w je przydzieliĂ?. Ze wzglĂ?du na ptasiĂ? miednicĂ? ??Ă?czono je z dinozaurami ptasiomiednicznymi. P????niej zrodzi??a siĂ? koncepcja, i?? terizinozaury sĂ? potomkami prozauropod??w. Po odkryciu okaz??w takich jak Beipiaosaurus, czy Segnosaurus, a tak??e prymitywnych ich przedstawicieli, wiadomo ju?? by??o, ??e mamy do czynienia z teropodami.
-Ornithomimosauria: daleko spokrewnione z tyranozaurami i trodonami, ornitomimozaury, nazywane sĂ? czĂ?sto ,,strusiokszta??tnymi''. Trybem ??ycia i budowĂ? rzeczywi??cie przypomina??y du??e nieloty. Charakteryzowa??a ich d??uga szyja i p??aski, prawie bezzĂ?bny pysk. SĂ? one potomkami rodziny wczesnych coeluroid??w z rodziny Coeluridae. ?ĹĄwiadczĂ? o tym r??wnie?? formy, kt??re wydajĂ? siĂ? byĂ? f. posrednimi, np. Koparion.
-Deinonychosauria: ich cechĂ? charakterystycznĂ? jest du??y pazur u drugiego palca stopy, kt??rym zwierzĂ? mog??o ,,machaĂ?'' w g??rĂ? i w d????. Trodony zaliczane do deinonychozaur??w, ze wzglĂ?du na szpon, obecnie sĂ? uwa??ane za krewnych ornitomimozaur??w. Deinonychozaury by??y prawdopodobnie bardzo blisko spokrewnione z przodkami wsp????czesnych ptak??w, na co wskazuje ptasia budowa bioder. Do kladu tego ostatnio zaproponowano przy??Ă?czyĂ? r??wnie?? rodzinĂ? Archaeopterigidae, kt??re jak dotĂ?d tworzy z deinonychozaurydami grupĂ? Archaeopterygiformes.
-Coeluridae: rodzina nie nale??Ă?ca do ??adnej z wymienionej powy??ej grup. Jej przedstawiciele sĂ? praprzodkami wszystkich coelurozaur??w.
-Alvarezsauridae: rodzina coelurozaur??w, uwa??ana za prymitywne ptaki. SĂ? to jednak prawdopodobnie ornitomimozauroidy wywodzĂ?ce siĂ? od trodon??w. Do niedawna uwa??ano, i?? alwarezaurydy posiada??y tylko po jednym palcu u ka??dej z d??oni. Dok??adne badania pozwoli??y ustaliĂ?, i?? posiada??y one r??wnie?? zredukowane palce, kt??re sk??ada??y siĂ? z delikatnych ko??ci i kostek.
Do karnozaur??w nale??Ă? rodziny:
- Allosauridae: du??e drapie??niki, kt??rych zr????nicowanie przypada podczas ery ,,Wielkiego Wymierania'''. Dominowa??y one g????wnie w Ameryce P????nocnej skĂ?d znanych jest wiele ich skamienia??o??ci (np. Alberta). Allozaury licznie wystĂ?powa??y r??wnie?? w Europie. Mia??y one masywna budowĂ? cia??a. Charakterystyczne dla allozaur??w sĂ? bardzo mocne, tr??jpalczaste ko??czyny przednie. Allozaury polowa??y prawdopodobnie w ma??ych grupach lub parach.
- Carcharodontosauridae: OsiĂ?ga??y one imponujĂ?ce rozmiary i by??y jednymi z najwiĂ?kszych teropod??w. Skamienia??o??ci karcharodontozaur??w odnajdywano w Ameryce Po??udniowej, A. P????nocnej i Europie. Becklespinax i Acrocanthosaurus posiada??y kostne naro??le na grzbietach, kt??re przypuszczalnie pokrywa??a sk??ra. Upodobnia??o je to, do spinozaur??w. Inne karchrodontozaury mia??y cechy zbli??ajĂ?ce je do allozaur??w. To jest: masywne czaszki, silne ko??czyny przednie i tylne. Podobnie jak one polowa??y w parach. Rodzine tĂ? dzieli siĂ? na dwie podrodziny: Giganotosaurinae oraz Carcharodontosaurinae
- Sinraptoridae: to wczesne allozauroidy, bĂ?dĂ?ce praprzodkami allozaur??w i karcharodontozaur??w.
do tetanur??w zalicza siĂ? tak??e megalozauroidy. By??y to du??e teropody wyspecjalizowane w wielu sposobach zdobywania pokarmu miĂ?snego. Megalosauridae by??y g????wnie padlino??erne, lecz polowa??y tak??e na ??redniej wielko??ci ornitopody. Mia??y one bardzo dobrze umiĂ???nione szczĂ?ki i masywne ??by. CechĂ? bardzo charakterystycznĂ? rodziny Spinosauridae by??a naro??l w kszta??cie ,,??agla''. Niekt??re, takie jak Baryonyx, mia??y du??y, zakrzywiony szpon na przedniej ??apie. Najbli??szymi krewnymi spinozaur??w, by??y Streptospondylus cuvieri, Sigilmassasaurus brevicollis i Chilantaisaurus maortuensis uwa??ane przez niekt??rych za ich przodk??w i zaliczane do wsp??lnej rodziny Sigilmassasauridae (?).
Ceratozaury nie bĂ?dĂ?ce tetanurami to:
- Neoceratosauria: wlicza siĂ? do nich trzy rodziny- Ceratosauridae, Abelisauridae i Noaceratosauridae. Ceratozaury charakteryzowa??y charakterystyczne wyrostki na pysku i nad oczami. Abelizaury mia??y wiele prymitywnych cech. Posiada??y kr??tkie lub szczĂ?tkowe ko??czyny przednie. Prawdopodobnie rzadko polowa??y i ??ywi??y siĂ? g????wnie padlinĂ?. Trzecia rodzina to wczesne neoceratozaury. Jeden z jej przedstawicieli, Noasaurus, mia?? charakterystyczny jedynie dla dromeozaur??w pojedynczy szpon. R??wnie?? Masiakasaurus mia?? wiele odmiennych cech. Posiada?? on zĂ?by podobne do tych jakie maja pterozaury, a jak wiadomo dinozaury nie sĂ? blisko spokrewnione z tymi gadami. Masaiakazaur by?? prawdopodobnie rybo??erny. Mo??na wiĂ?c wymieniĂ? du??Ă? r????norodno??Ă? neoceratozaur??w, kt??re do dzi?? pozostajĂ? tajemniczĂ? grupĂ? teropod??w.
WYSTĂ?POWANIE: teropody zdĂ???y??y zasiedliĂ? wszystkie kontynenty (w tym AntarktydĂ?). Najbardziej rozprzestrzeni??y siĂ? w Ameryce Po??udniowej A. P????nocnej i Azji. Teropody ??y??y r??wnie?? w Europie, jak zar??wno i Afryce. Z tego ostatniego kontynentu znane sĂ? m.in. olbrzymie okazy teropod??w (np. Spinosaurus). Neoceratozaury dominowa??y g????wnie na Gondwanie, kiedy tetanury na p????kuli p????nocnej.
CIEKAWOSTKI:
Pierwszym odkrytym oraz opisanym teropodem (jak i dinozaurem) by?? Megalosaurus, kt??rego szczĂ?tki wielokrotnie opisywano jako pozosta??o??Ă? po olbrzymich ludziach. Skamienia??o??ci megalozaura by??y znane ju?? w XVII wieku. Pod nazwĂ? Megalosaurus opisywano wiele du??ych teropod??w.
Cryolophosaurus ellioti- karnozaur odkryty na Antarktydzie. Jest on trzecim dinozaurem odkrytym na tym kontynencie. Jest to jednak teropod o niepewnej systematyce.
Guanlong wucaii- nowoodkryty tyranozauroid, kt??ry jest zwierzeciem po??rednim miĂ?dzy tyranozaurami, a coelurozaurami.
Mei long- teropod, kt??ry zginĂ??? podczas snu. Do ostatniej drzemki u??o??y?? siĂ? podobnie jak dzisiejsze ptaki, z g??owĂ? schowanĂ? pod ,,skrzyd??a''.
Mapusaurus roseae- nowy argenty??ski karcharodontozaur z podrodziny Giganotosaurinae.
Deinoncheirus mirificus- odkryty przez polska wyprawĂ? paleontologiczna gatunek teropoda. Zosta??y odnalezione jedynie monstrualne przednie ko??czyny, czĂ???ci ??eber i ??opatki zwierzĂ?cia. Jest on zaliczany do ornitomimozauroid??w.
Rajasaurus narmadensis- niedawno opisany abelizaur z Indii.
Obecnie czeka na sw??j opis du??a ilo??Ă? nowoodkrytych teropodow, miedzy kt??rymi sĂ? r??wnie?? szczĂ?tki dotĂ?d nieznanych karcharodontozauroid??w i allozauroid??w
WIZERUNKI:
Abelisaurus comahuensis
http://us.i1.yimg.com/us.yimg.com/i/lig ... li_big.jpg
Achillobator giganticus
http://us.i1.yimg.com/us.yimg.com/i/lig ... il_big.jpg
Alectrosaurus soleni
http://us.i1.yimg.com/us.yimg.com/i/lig ... ct_big.jpg
Allosaurus fragilis
http://us.i1.yimg.com/us.yimg.com/i/lig ... os_big.jpg
Aublysodon mirandus
http://us.i1.yimg.com/us.yimg.com/i/lig ... ly_big.jpg
Alxasaurus elesitaiensis
http://us.i1.yimg.com/us.yimg.com/i/lig ... as_big.jpg
Avimimus portentosus
http://us.i1.yimg.com/us.yimg.com/i/lig ... mi_big.jpg
Bahariasaurus ingens
http://us.i1.yimg.com/us.yimg.com/i/lig ... ar_big.jpg
Baryonyx walerki
http://us.i1.yimg.com/us.yimg.com/i/lig ... yo_big.jpg
Becklespinax altispinax
http://us.i1.yimg.com/us.yimg.com/i/lig ... kl_big.jpg
Beipiaosaurus inexpectus
http://us.i1.yimg.com/us.yimg.com/i/lig ... pi_big.jpg
Caenagnathasia martinsoni
http://us.i1.yimg.com/us.yimg.com/i/lig ... na_big.jpg
Carcharodontosaurus saharicus
http://us.i1.yimg.com/us.yimg.com/i/lig ... ch_big.jpg
Caseosaurus crosbyensis
http://us.i1.yimg.com/us.yimg.com/i/lig ... eo_big.jpg
Caudipteryx zoui
http://us.i1.yimg.com/us.yimg.com/i/lig ... di_big.jpg
Ceratosaurus nasicornis
http://us.i1.yimg.com/us.yimg.com/i/lig ... to_big.jpg
Chindesaurus bryansmalli
http://us.i1.yimg.com/us.yimg.com/i/lig ... nd_big.jpg
Coelophysis bauri
http://us.i1.yimg.com/us.yimg.com/i/lig ... lo_big.jpg
Cryolophosaurus elliotti
http://us.i1.yimg.com/us.yimg.com/i/lig ... lo_big.jpg
Daspletosaurus torosus
http://us.i1.yimg.com/us.yimg.com/i/lig ... pl_big.jpg
Deinocheirus mirificus
http://us.i1.yimg.com/us.yimg.com/i/lig ... us_big.jpg
Deinonychus antirrhopus
http://us.i1.yimg.com/us.yimg.com/i/lig ... no_big.jpg
Dilophosaurus wetherilli
http://us.i1.yimg.com/us.yimg.com/i/lig ... ph_big.jpg
Dromaeosaurus albertensis
http://us.i1.yimg.com/us.yimg.com/i/lig ... ma_big.jpg
Elaphrosaurus bambergi
http://us.i1.yimg.com/us.yimg.com/i/lig ... ph_big.jpg
Enigmosaurus mongolienis
http://us.i1.yimg.com/us.yimg.com/i/lig ... gm_big.jpg
Eoraptor lunensis
http://us.i1.yimg.com/us.yimg.com/i/lig ... ap_big.jpg
Fukuiraptor kitadaniensis
http://us.i1.yimg.com/us.yimg.com/i/lig ... ku_big.jpg
Futabasaurus lambert
http://us.i1.yimg.com/us.yimg.com/i/lig ... ub_big.jpg
Gallimimus bullatus
http://us.i1.yimg.com/us.yimg.com/i/lig ... i2_big.jpg
Gorgosaurus libratus
http://us.i1.yimg.com/us.yimg.com/i/lig ... go_big.jpg
Harpymimus okladnikovi
http://us.i1.yimg.com/us.yimg.com/i/lig ... py_big.jpg
Herrerasaurus ischigualastensis
http://us.i1.yimg.com/us.yimg.com/i/lig ... re_big.jpg
Indosaurus matleyi
http://us.i1.yimg.com/us.yimg.com/i/lig ... os_big.jpg
Ingenia yanshini
http://us.i1.yimg.com/us.yimg.com/i/lig ... en_big.jpg
Irritator chalengeri
http://us.i1.yimg.com/us.yimg.com/i/lig ... it_big.jpg
Kakuru kujani
http://us.i1.yimg.com/us.yimg.com/i/lig ... ur_big.jpg
Liliensternus liliensterni
http://us.i1.yimg.com/us.yimg.com/i/lig ... ie_big.jpg
Lukousaurus yini
http://us.i1.yimg.com/us.yimg.com/i/lig ... ou_big.jpg
Maleevosaurus novojilovi
http://us.i1.yimg.com/us.yimg.com/i/lig ... ee_big.jpg
Marshosaurus bicentisimmus
http://us.i1.yimg.com/us.yimg.com/i/lig ... sh_big.jpg
Masiakasaurus knopfleri
http://us.i1.yimg.com/us.yimg.com/i/lig ... ia_big.jpg
Megalosaurus bucklandi
http://us.i1.yimg.com/us.yimg.com/i/lig ... lo_big.jpg
Megaraptor namunhuaiquii
http://us.i1.yimg.com/us.yimg.com/i/lig ... r2_big.jpg
Monolophosaurus jiangi
http://us.i1.yimg.com/us.yimg.com/i/lig ... ol_big.jpg
Nanotyrannus lancensis
http://us.i1.yimg.com/us.yimg.com/i/lig ... ot_big.jpg
Neovenator salerii
http://us.i1.yimg.com/us.yimg.com/i/lig ... ve_big.jpg
Noasaurus leali
http://us.i1.yimg.com/us.yimg.com/i/lig ... sa_big.jpg
Nomingia gobiensis
http://us.i1.yimg.com/us.yimg.com/i/lig ... in_big.jpg
Nothronychus mckinleyi
http://us.i1.yimg.com/us.yimg.com/i/lig ... hr_big.jpg
Nqwebasaurus thwazi
http://us.i1.yimg.com/us.yimg.com/i/lig ... eb_big.jpg
Ornitholestes hermanni
http://us.i1.yimg.com/us.yimg.com/i/lig ... th_big.jpg
Ornithomimoides mobilis
http://us.i1.yimg.com/us.yimg.com/i/lig ... ho_big.jpg
Ornithomimus velox
http://us.i1.yimg.com/us.yimg.com/i/lig ... it_big.jpg
Oviraptor philoceratops
http://us.i1.yimg.com/us.yimg.com/i/lig ... ra_big.jpg
Ozraptor subotaii
http://us.i1.yimg.com/us.yimg.com/i/lig ... ap_big.jpg
Piatnitzkysaurus floresi
http://us.i1.yimg.com/us.yimg.com/i/lig ... tn_big.jpg
Podokesaurus holyokensis
http://us.i1.yimg.com/us.yimg.com/i/lig ... ok_big.jpg
Poekilopleuron bucklandi
http://us.i1.yimg.com/us.yimg.com/i/lig ... ki_big.jpg
Protarchaeopteryx robusta
http://us.i1.yimg.com/us.yimg.com/i/lig ... ta_big.jpg
Protoavis texensis
http://us.i1.yimg.com/us.yimg.com/i/lig ... to_big.jpg
Rapator ornitholestoides
http://us.i1.yimg.com/us.yimg.com/i/lig ... to_big.jpg
Rinchenia mongoliensis
http://us.i1.yimg.com/us.yimg.com/i/lig ... ch_big.jpg
Saurophaganax maximus
http://us.i1.yimg.com/us.yimg.com/i/lig ... az_big.jpg
Saurornitholestes langstoni
http://us.i1.yimg.com/us.yimg.com/i/lig ... zz_big.jpg
Shuvosaurus inexpectatus
http://us.i1.yimg.com/us.yimg.com/i/lig ... us_big.jpg
Siamotyrannus isanensis
http://us.i1.yimg.com/us.yimg.com/i/lig ... us_big.jpg
Sinosaurus triassicus
http://us.i1.yimg.com/us.yimg.com/i/lig ... no_big.jpg
Struthiomimus altus
http://us.i1.yimg.com/us.yimg.com/i/lig ... ut_big.jpg
Suchomimus tenerensis
http://us.i1.yimg.com/us.yimg.com/i/lig ... ho_big.jpg
Szechuanosaurus campi
http://us.i1.yimg.com/us.yimg.com/i/lig ... us_big.jpg
Therizinosaurus cheloniformis
http://us.i1.yimg.com/us.yimg.com/i/lig ... ri_big.jpg
Tochisaurus nemegtensis
http://us.i1.yimg.com/us.yimg.com/i/lig ... hi_big.jpg
Troodon formosus
http://us.i1.yimg.com/us.yimg.com/i/lig ... od_big.jpg
Torvosaurus tanneri
http://us.i1.yimg.com/us.yimg.com/i/lig ... vo_big.jpg
Tarbosaurus bataar
http://us.i1.yimg.com/us.yimg.com/i/lig ... aa_big.jpg
Tyrannosaurus rex
http://us.i1.yimg.com/us.yimg.com/i/lig ... n3_big.jpg
Unenlagia comahuensis
http://us.i1.yimg.com/us.yimg.com/i/lig ... nl_big.jpg
Utahraptor oweni
http://us.i1.yimg.com/us.yimg.com/i/lig ... hr_big.jpg
Variraptor mechinorum
http://us.i1.yimg.com/us.yimg.com/i/lig ... or_big.jpg
Velociraptor mongoliensis
http://us.i1.yimg.com/us.yimg.com/i/lig ... c4_big.jpg
Velocisaurus unicus
http://us.i1.yimg.com/us.yimg.com/i/lig ... us_big.jpg
Xuanhanosaurus qilixianensis
http://us.i1.yimg.com/us.yimg.com/i/lig ... us_big.jpg
Yangchuanosaurus shangyouensis
http://us.i1.yimg.com/us.yimg.com/i/lig ... gc_big.jpg