Raptorex (raptoreks)
długość: >2,5 m*
masa: >65 kg*
miejsce: ?Chiny - ?Liaoning/?Mongolia Wewnętrzna (formacja ?Yixian - warstwy ?Lujiatun)
czas: ?130-?125 Ma
klasyfikacja:
Dinosauria
Saurischia
Theropoda
Tetanurae
Coelurosauria
Tyrannosauroidea
? Tyrannosauridae
* osobnik młody ewentualnie młody dorosły
Wstęp
Raptorex został opisany jako rodzaj niewielkiego i wczesnego, ale bardzo zaawansowanego tyranozauroida z dolnej kredy Azji, może jednak być młodym jakiegoś z dużych, późnokredowych przedstawicieli tej grupy, np. Tarbosaurus.
Odkrycie
Szczątki raptoreksa, pochodzące z nieznanej lokazacji, prawdopodobnie zostały wydobyte i wywiezione z Mongolii albo Chin nielegalnie, po czym trafiły do Arizony, gdzie Henry Kriegstein (okulista i kolekcjoner skamielin) kupił je podczas pokazu skamieniałości. Najpierw uznano je za młodego Tarbosaurus, lecz później stwierdzono (choć prawdopodobnie błędnie), że jest to okaz bliski osiągnięcia swoich maksymalnych rozmiarów. Wtedy do akcji wkroczył znany (acz kontrowersyjny) paleontolog - Paul Sereno. Z kilkoma współpracownikami (w tym Kriegsteinem) zajął się badaniem okazu. Henry Kriegstein podarował typowy okaz raptoreksa Uniwersytetowi Chicagowskiemu, a w przyszłości ma on zostać przekazany do swojej ojczyzny i ma spocząć ostatecznie w muzeum w Mongolii Wewnętrznej.
Etymologia
Nazwa Raptorex to połączenie greckich słów raptor (rabuś) i rex (król). Epitet gatunkowy nadano na cześć Romana Kriegsteina, dzięki któremu okaz typowy stał się dostępny dla nauki.
Materiał kopalny
Holotyp (LH PV18) to częściowo artykułowany szkielet młodocianego (takiego, który nie zakończył jeszcze wzrostu) lub młodego dorosłego osobnika. Wg Sereno i współpracowników zginął prawdopodobnie w szóstym roku życia, osiągnąwszy 2,5 m długości (ich zdaniem w pełni wyrośnięty okaz mógł osiągać ok. 20 % więcej - ok. 3 m). Fowler i in. (2011) uznali jednak, że jest to okaz sporo młodszy - prawdopodobnie dwu-trzyletni.
Na holotyp składają się nieartykułowane kości czaszki (p. [=prawa] k. [=kość] przedszczękowa, l. [=lewa] k. szczękowa, l. k. łzowa, l. i p. k. nosowa, p. k. przedczołowa, p. i l. kk [=kości] czołowe, cz. [=część] l. k. ciemieniowa, l. k. zaoczodołowa, l. dystalna k. kwadratowa, cz. l. k. podniebienna, l. strona trzonu k. klinowej, k. paroklinowa, l. epipterygoid), żuchwy (p. i cz. l. k. zębowej, l. i cz. p. k. kątowej górnej, l. i cz. p. k. kątowej, l. i fragment p. k. przedstawowej, cz. p. k. płatowej, l. k. stawowej), zęby i dość kompletny szkielet pozaczaszkowy (nie zawierający cz. kończyny przedniej i dystalnej połowy ogona - od 12 kręgu), na który składają się kręgi (szyjne 1-10, grzbietowe 1-13, krzyżowe 1-5, ogonowe 1-11), niekompletne żebra szyjne, 18 częściowych lub całych żeber, para zrośniętych przednich środkowych gastralii i proksymalne części 5 kolejnych, kk. kończyn przednich i obręczy barkowej (l. k. krucza, l. łopatka, p. i l. k. ramienna, l. k. promieniowa, l. k. łokciowa, l. palec I, paliczki II-1 i II-2), kk. kończyn tylnych i obręczy miednicznej (prawie kompletna p. i l. k. biodrowa, proksymalna p. i l. k. kulszowa, końce p. k. łonowej, l. k. łonowa bez "stopki" (foot), p. i l. k. udowa, l. i proksymalna końcówka p. k. strzałkowej, proksymalna i najbardziej dystalna końcówka l. k. piszczelowej, l. k. skokowa, l. kk śródstopia - 2 i 4, dystalna końcówka p. k. śródstopia - 3, 5 paliczków i 3 pazury).
Pokrewieństwo z innymi tyranozauroidami
Raptorex wykazuje budowę pośrednią między bazalnymi tyranozauroidami a zaawansowanymi tyranozaurydami, co jednak może wynikać z młodego wieku. W analizie kladystycznej Sereno i in. i Sentera (2010) raptoreks okazał się być kladem siostrzanym późnokredowych Tyrannosauridae. Najwcześniejsze znane tyranozaurydy i raptoreksa miało więc dzielić ok. 50 milionów lat.
Jeśli raptoreks rzeczywiście pochodzi z warstw Lujiatun, to żył obok dilonga - mniejszego, prymitywniejszego krewniaka.
Młody Tarbosaurus?
Nie jest pewne, z jakich osadów pochodzi Raptorex. Oględziny skał przez Sereno i in. wskazują, że chodzi o dolne warstwy formacji Yixian. W pobliżu holotypu odnaleziono szczątki małży oraz ryb Lycoptera, charakterystycznych dla osadów grupy Jehol, do której należy Yixian - zostało to jednak podważone.
W 2010 roku niektórzy naukowcy (Larson, Hurum) nieoficjalnie przyznali, że Raptorex wygląda na młodego tarbozaura. Stwierdzili także, że "skamieliny ryb i małży są rozpowszechnione geograficznie i czasowo", podważając tym samym uznanie, że chodzi o wczesnokredowe osady, nie proponując jednak nic w zamian (Corbyn, online). Było to jednak zdecydowanie za mało aby wątpić w ważność omawianego rodzaju.
Ostatecznie publikacja grupy naukowców (w tym Larsona) pod przewodnictwem Fowlera ukazała się w kolejnym roku. Wg nich Raptorex to bardzo młody osobnik jakiegoś zaawansowanego tyranozauroida (niekoniecznie, jak piszą Fowler i in., tyranozauryda). Różnice w budowie raptoreksa i młodych tarbozaurów mogą wynikać ze zmienności osobniczej (Tsuihiji i in., 2011). Początkowo podawano, że okaz pochodzi z Mongolii, dopiero ekipa Sereno stwierdziła, że chodzi o Chiny.
Należy zauważyć, że nie zostały podważone wyniki oględzin skały, w których zachował się okaz raptoreksa, które zdaniem Sereno i in. wskazują na wczesnokredowe warstwy Lujiatun. Nawet jeśli R. kriegsteini to [nomen dubium, to jeśli pochodzi z Yixian, ma wielkie znaczenie dla ewolucji tyranozauroidów.
Jak się wydaje, sprawa Raptorex kriegsteini nie jest jeszcze zamknięta i jego ostateczny status jako ważnego gatuneku, nomen dubium czy młodszego synonimu innego tyranozauroida jest kwestią kolejnych badań.
Spis gatunków:
Raptorex Sereno, Tan, Brusatte, Kriegstein, Zhao i Cloward, 2009 [nomen dubium?] [?=Tarbosaurus]
R. kriegsteini Sereno, Tan, Brusatte, Kriegstein, Zhao i Cloward, 2009 [nomen dubium?] [?=Tarbosaurus bataar]
Źródła:
Fowler DW, Woodward HN, Freedman EA, Larson PL, Horner JR (2011) Reanalysis of “Raptorex kriegsteini”: A Juvenile Tyrannosaurid Dinosaur from Mongolia. PLoS ONE 6(6): e21376. doi:10.1371/journal.pone.0021376
Senter, P. (2010) "Using creation science to demonstrate evolution: application of a creationist method for visualizing gaps in the fossil record to a phylogenetic study of coelurosaurian dinosaurs" Journal of Evolutionary Biology, 23, 1732-1743. doi: 10.1111/j.1420-9101.2010.02039.x
Sereno, P. C., Tan, L., Brusatte, S. L., Kriegstein, H. J., Zhao, X. & Cloward, C. (2009) Tyrannosaurid Skeletal Design First Evolved at Small Body Size. Science DOI: 10.1126/science.1177428
Tsuihiji, T., Watabe, M., Tsogtbaatar, K., Tsubamoto, T., Barsbold, R., Suzuki, S., Lee, A.H., Ridgely, R.C., Kawahara, Y. and Witmer, L.M. (2011). "Cranial osteology of a juvenile specimen of Tarbosaurus bataar from the Nemegt Formation (Upper Cretaceous) of Bugin Tsav, Mongolia." Journal of Vertebrate Paleontology, 31(3): 497-517.
Corbyn, online: http://dx.doi.org/10.1038/news.2010.530
Obrazki
1) Rekonstrukcje przyżyciowe:
Autor: Todd Marshall
Autor: Alain Beneteau
Rysunek pochodzi z tej strony.
2) Skamieliny i rekonstrukcja szkieletu:
Kość szczękowa
Czaszka
Rekonstrukcja szkieletu i kości pozaczaszkowe
[OPIS] Raptorex (raptoreks)
[OPIS] Raptorex (raptoreks)
Ostatnio zmieniony 10 listopada 2009, o 13:20 przez nazuul, łącznie zmieniany 6 razy.
- Dawid Mika
- Jurajski allozaur
- Posty: 1016
- Rejestracja: 23 maja 2008, o 15:49
- Lokalizacja: Górny Śląsk
Opis jak zwykle wyĹmienity. Jednak czy w pogrubionych miejscach nie powinno byÄ kursywy (nie jest pewien):
MyĹlÄ, Ĺźe warto by byĹo dopisaÄ informacje o faunie formacji Yixian (rubryka "srodowisko")
Epipterygoid to chyba nie majÄ ca polskiego odpowiednika:Nazwa Raptorex to poĹÄ czenie greckich sĹĂłw raptor (rabuĹ) i rex (krĂłl). Epitet gatunkowy nadano na czeĹÄ Roman Kriegsteina, dziÄki ktĂłremu okaz typowy staĹ siÄ dostÄpny dla nauki.
z ling.plSituated upon or above the pterygoid bone., (n.) An epipterygoid bone or cartilage; the columella in the skulls of many lizards.
MyĹlÄ, Ĺźe warto by byĹo dopisaÄ informacje o faunie formacji Yixian (rubryka "srodowisko")
dziÄki.Dawid Mika pisze:Opis jak zwykle wyĹmienity.
A konkretniej warstw Lujiatun. MyĹlÄ, Ĺźe lepiej bÄdzie napisaÄ krĂłciutkie artykuĹy o formacjach geologicznych. MoĹźna by siÄ nawet ograniczyÄ tylko do lokalizacji, spisu zwierzyny i roĹlinek i czasu w ktĂłrym ta fauna istniaĹaDawid Mika pisze:MyĹlÄ, Ĺźe warto by byĹo dopisaÄ informacje o faunie formacji Yixian (rubryka "srodowisko")
to chyba bardziej sensowne niĹź pisanie w kaĹźdym z opisĂłw "Ĺrodowisko".
Aha - prosze siÄ nie dziwiÄ, Ĺźe maĹo tu informacji o morfologii itp. UznaĹem Ĺźe lepszym miejscem na to bÄdzie artykuĹ o Tyrannosauroidea.
- szerman
- Neogeński mastodont
- Posty: 4060
- Rejestracja: 23 czerwca 2009, o 10:40
- Imię i nazwisko: MSz
- Lokalizacja: B-B
Re: [OPIS] Raptorex (raptoreks)
Tylko jeden malutki szczegĂłlik:
Nie powinno byÄ odmienione na 'Romana'?nazuul pisze:Epitet gatunkowy nadano na czeĹÄ Roman Kriegsteina, dziÄki ktĂłremu okaz typowy staĹ siÄ dostÄpny dla nauki.