[artykuł] Dinozaury - informacje ogólne
- Dino
- Administrator
- Posty: 4006
- Rejestracja: 13 marca 2006, o 20:45
- Imię i nazwisko: Łukasz Czepiński
- Lokalizacja: Warszawa
- Kontakt:
[artykuł] Dinozaury - informacje ogólne
Krótki artykuł, napisany na prośbę Agaty Białachowskiej, administratorki http://www.bionotatki.com
Któż z nas nie słyszał nigdy o dinozaurach? Wielkie, przerażające gady, dobrze znane z różnorakich filmowych produkcji, które często przeinaczają fakty naukowe. Niektórzy mogą zainteresować się, czym były te zwierzęta i to właśnie dla nich powstał poniższy tekst.
Nazwa
Pierwszy raz termin „dinozaur” (z łaciny: deinòs – „straszny”; sauros – „jaszczur”) został użyty w 1842 roku przez brytyjskiego biologa, Richarda Owena. Zostały nim nazwane zwierzęta, które pojawiły się na Ziemi w triasie (karnik), a wyginęły w górnej kredzie (mastrycht), pod koniec ery mezozoicznej. Wywodziły się one z grupy gadów naczelnych (archozaurów) zwanych, obecnie już nieformalnie, „tekodontami”.
Jak rozpoznać dinozaura?
Jak można odróżnić dinozaura od innych gadów? Niegdyś sądzono, że nieskostniała (zbudowana z chrząstki), środkowa część panewki stawu biodrowego (miejsce, gdzie schodzą się szwy rozdzielające kość łonową i kulszową) pozwala na jednoznaczne określenie przynależności do Dinosauria. Obecnie, powszechnie uznawanym „dinozaurzym wyznacznikiem” są ściśle zestawione ze sobą i goleniami kości stępu, a także wąska miednica.
Wielu ludzi błędnie utożsamia różne mezozoiczne gady pływające (np. plezjozaury) i latające (pterozaury) z dinozaurami. Dinozaury żyły tylko i wyłącznie na lądzie. Plezjozaury nie były nawet archozaurami (należały do nadrzędu Sauropterygia)
Podział dinozaurów i różnice
Naukowcy dzielą dinozaury na dwie zasadnicze grupy: ptasiomiedniczne (Ornithischia) i gadziomiedniczne (Saurischia). Wśród dinozaurów gadziomiednicznych występowały dwunożne formy, przeważnie mięsożerne i o (poza nilicznymi wyjątkami) trójpalczastych stopach (teropody - Theropoda) i wielkie, roślinożerne o długiej szyi i ogonie, czworonożne, o pięciopalczastej stopie i prostej budowie zębów (zauropodomorfy, czyli Sauropoda, Prosauropoda i formy prymitywne). Do tej grupy zalicza się największe lądowe zwierzęta wszech czasów. Wśród dinozaurów ptasiomiednicznych znane są tylko roślinożerne zwierzęta – dwu- i czworonożne, opancerzone (tyreofory - Thyreophora), o rogowym dziobie na kości przedszczękowej, z bateriami zębowymi (ornitopody - Ornithopoda), czy o masywnych czaszkach (marginocefale - Marginocephalia).
Nazwy głównych grup dinozaurów, opartych na dwóch odmiennych kształtach miednicy, zostały zaproponowane w 1887 przez brytyjskiego paleontologa Harry’ego Seeley’a. Przez pewien okres czasu, uznawano nawet, iż obie grupy dinozaurów wywodzą się z różnych grup tekodontów i są ze sobą spokrewnione w tym samym stopniu, co krokodyle i pterozaury. Obecnie jednak obalono te poglądy, powracając do wcześniejszych założeń.
Różnica pomiędzy dinozaurami ptasio- i gadziomiednicznymi polega na ułożeniu kości łonowej i kulszowej w miejscu, w którym stykają się one z kością biodrową. U tej pierwszej grupy kość łonowa jest zagięta do tyłu i w dół od miejsca, w którym tworzy panewkę, przebiegając niemal równolegle do kości biodrowej, zaś u Saurischia kość łonowa jest skierowana do przodu i do dołu, a kość kulszowa do tyłu i ku dołowi. Później pojawiają się różne komplikacje w budowie miednicy, ale to jest już materiał na oddzielny artykuł.
Dinozaury były zróżnicowaną grupą, również, jeśli chodzi o rozmiary. Gigantyczne zauropody, osiągające do 40 metrów długości (np. Argentinosaurus) niezwykle silnie kontrastowały z miniaturowymi, ledwo 20-cetymetrowymi teropodami (np. Epidendrosaurus).
Stałocieplne, czy nie?
Dinozaury władały Ziemią przez ok. 160 milionów lat. Naukowcy nie potrafią jednoznacznie określić, co było przyczyną tak długiego ich panowania. Jedna z teorii zakłada, że dinozaury musiały być stałocieplne aby dominować nad ssakami przez tak długi okres czasu. Pomysłodawcą tej hipotezy jest Robert Bakker, który, choćby w swoich książkach, przedstawia wizję niezwykle energicznych gadów. Dinozaury stałocieplne posiadałyby lepszy mózg, większe zdolności przetrwania i wydajniejsze serce złożone z dwóch komór i dwóch przedsionków.
Nagłe zniknięcie
Dinozaury wymarły ok. 66 Ma, pod koniec kredy, na tzw. granicy K-T (kreda-trzeciorzęd). Najprawdopodobniej wtedy uderzyła w Ziemię asteroida o średnicy ok. 10 km, wzbijając w powietrze wielkie ilości pyłu, zanieczyszczając powietrze i nie przepuszczając promieni słonecznych. Na Ziemi na wiele lat zapadła noc – obumarły rośliny, z głodu zdechły roślinożercy, a w ich ślady poszły mięsożercy. Uderzenie meteorytu mogło być również przyczyną wzmożonej aktywności wulkanicznej w mastrychcie. Po wyginięciu dinozaurów, ssaki zdominowały całą Ziemię.
edyną żywą pozostałością po tych niesamowitych zwierzętach są dziś ptaki, które wyewoluowały z niewielkich, drapieżnych dinozaurów, spokrewnionych z deinonychozaurami, do których zalicza się np. słynny Velociraptor.
Skamieniałości
Skamieniałości dinozaurów znajduje się na całej Ziemi, wliczając obszary okołobiegunowe (odkryte tam szczątki również dowodzą stałocieplności dinozaurom). W Polsce odnajduje się zazwyczaj ich ślady (m.in. w Górach Świętokrzyskich). Kontrowersyjny, triasowy Silesaurus opolensis ze sławnego, polskiego stanowiska w Krasiejowie w gminie Ozimek, najprawdopodobniej był archozaurem, a nie, jak początkowo zakładano, dinozaurem.
Literatura
Dzik, J. 2003. Dzieje życia na Ziemi. Wprowadzenie do paleobiologii. Wyd. 3. 524 pp. PWN, Warszawa.
Dzik, J., Sulej T. 2004. Polski dinozaur. Krasiejów. 80 pp. ADAN, Opole.
Gould, S. J. 1998. Dzieje życia na Ziemi. 256 pp. Świat Książki, Warszawa.
Kielan-Jaworowska, Z. 1963. Mały słownik paleontologiczny. 216 pp. Wiedza Powszechna, Warszawa.
Malam, J., Parker, S. 2005. Encyklopedia dinozaurów i innych zwierząt prehistorycznych. 256 pp. Parragon.
http://www.pl.wikipedia.org/wiki/Dinozaury
Artykuł zostanie wprowadzony na stronę poza kolejnością - nie chodzi tu o to, że ja jestem autorem tekstu - na stronie http://www.bionotatki.com zamieszczona zostanie skrócona wersja tekstu, z odnośnikiem do rozszerzonej wersji, na naszej stronie.
Artykuł zostałby wprowadzony poza kolejnością, nawet gdyby go napisał ktokolwiek z redakcji.
Łukasz
Któż z nas nie słyszał nigdy o dinozaurach? Wielkie, przerażające gady, dobrze znane z różnorakich filmowych produkcji, które często przeinaczają fakty naukowe. Niektórzy mogą zainteresować się, czym były te zwierzęta i to właśnie dla nich powstał poniższy tekst.
Nazwa
Pierwszy raz termin „dinozaur” (z łaciny: deinòs – „straszny”; sauros – „jaszczur”) został użyty w 1842 roku przez brytyjskiego biologa, Richarda Owena. Zostały nim nazwane zwierzęta, które pojawiły się na Ziemi w triasie (karnik), a wyginęły w górnej kredzie (mastrycht), pod koniec ery mezozoicznej. Wywodziły się one z grupy gadów naczelnych (archozaurów) zwanych, obecnie już nieformalnie, „tekodontami”.
Jak rozpoznać dinozaura?
Jak można odróżnić dinozaura od innych gadów? Niegdyś sądzono, że nieskostniała (zbudowana z chrząstki), środkowa część panewki stawu biodrowego (miejsce, gdzie schodzą się szwy rozdzielające kość łonową i kulszową) pozwala na jednoznaczne określenie przynależności do Dinosauria. Obecnie, powszechnie uznawanym „dinozaurzym wyznacznikiem” są ściśle zestawione ze sobą i goleniami kości stępu, a także wąska miednica.
Wielu ludzi błędnie utożsamia różne mezozoiczne gady pływające (np. plezjozaury) i latające (pterozaury) z dinozaurami. Dinozaury żyły tylko i wyłącznie na lądzie. Plezjozaury nie były nawet archozaurami (należały do nadrzędu Sauropterygia)
Podział dinozaurów i różnice
Naukowcy dzielą dinozaury na dwie zasadnicze grupy: ptasiomiedniczne (Ornithischia) i gadziomiedniczne (Saurischia). Wśród dinozaurów gadziomiednicznych występowały dwunożne formy, przeważnie mięsożerne i o (poza nilicznymi wyjątkami) trójpalczastych stopach (teropody - Theropoda) i wielkie, roślinożerne o długiej szyi i ogonie, czworonożne, o pięciopalczastej stopie i prostej budowie zębów (zauropodomorfy, czyli Sauropoda, Prosauropoda i formy prymitywne). Do tej grupy zalicza się największe lądowe zwierzęta wszech czasów. Wśród dinozaurów ptasiomiednicznych znane są tylko roślinożerne zwierzęta – dwu- i czworonożne, opancerzone (tyreofory - Thyreophora), o rogowym dziobie na kości przedszczękowej, z bateriami zębowymi (ornitopody - Ornithopoda), czy o masywnych czaszkach (marginocefale - Marginocephalia).
Nazwy głównych grup dinozaurów, opartych na dwóch odmiennych kształtach miednicy, zostały zaproponowane w 1887 przez brytyjskiego paleontologa Harry’ego Seeley’a. Przez pewien okres czasu, uznawano nawet, iż obie grupy dinozaurów wywodzą się z różnych grup tekodontów i są ze sobą spokrewnione w tym samym stopniu, co krokodyle i pterozaury. Obecnie jednak obalono te poglądy, powracając do wcześniejszych założeń.
Różnica pomiędzy dinozaurami ptasio- i gadziomiednicznymi polega na ułożeniu kości łonowej i kulszowej w miejscu, w którym stykają się one z kością biodrową. U tej pierwszej grupy kość łonowa jest zagięta do tyłu i w dół od miejsca, w którym tworzy panewkę, przebiegając niemal równolegle do kości biodrowej, zaś u Saurischia kość łonowa jest skierowana do przodu i do dołu, a kość kulszowa do tyłu i ku dołowi. Później pojawiają się różne komplikacje w budowie miednicy, ale to jest już materiał na oddzielny artykuł.
Dinozaury były zróżnicowaną grupą, również, jeśli chodzi o rozmiary. Gigantyczne zauropody, osiągające do 40 metrów długości (np. Argentinosaurus) niezwykle silnie kontrastowały z miniaturowymi, ledwo 20-cetymetrowymi teropodami (np. Epidendrosaurus).
Stałocieplne, czy nie?
Dinozaury władały Ziemią przez ok. 160 milionów lat. Naukowcy nie potrafią jednoznacznie określić, co było przyczyną tak długiego ich panowania. Jedna z teorii zakłada, że dinozaury musiały być stałocieplne aby dominować nad ssakami przez tak długi okres czasu. Pomysłodawcą tej hipotezy jest Robert Bakker, który, choćby w swoich książkach, przedstawia wizję niezwykle energicznych gadów. Dinozaury stałocieplne posiadałyby lepszy mózg, większe zdolności przetrwania i wydajniejsze serce złożone z dwóch komór i dwóch przedsionków.
Nagłe zniknięcie
Dinozaury wymarły ok. 66 Ma, pod koniec kredy, na tzw. granicy K-T (kreda-trzeciorzęd). Najprawdopodobniej wtedy uderzyła w Ziemię asteroida o średnicy ok. 10 km, wzbijając w powietrze wielkie ilości pyłu, zanieczyszczając powietrze i nie przepuszczając promieni słonecznych. Na Ziemi na wiele lat zapadła noc – obumarły rośliny, z głodu zdechły roślinożercy, a w ich ślady poszły mięsożercy. Uderzenie meteorytu mogło być również przyczyną wzmożonej aktywności wulkanicznej w mastrychcie. Po wyginięciu dinozaurów, ssaki zdominowały całą Ziemię.
edyną żywą pozostałością po tych niesamowitych zwierzętach są dziś ptaki, które wyewoluowały z niewielkich, drapieżnych dinozaurów, spokrewnionych z deinonychozaurami, do których zalicza się np. słynny Velociraptor.
Skamieniałości
Skamieniałości dinozaurów znajduje się na całej Ziemi, wliczając obszary okołobiegunowe (odkryte tam szczątki również dowodzą stałocieplności dinozaurom). W Polsce odnajduje się zazwyczaj ich ślady (m.in. w Górach Świętokrzyskich). Kontrowersyjny, triasowy Silesaurus opolensis ze sławnego, polskiego stanowiska w Krasiejowie w gminie Ozimek, najprawdopodobniej był archozaurem, a nie, jak początkowo zakładano, dinozaurem.
Literatura
Dzik, J. 2003. Dzieje życia na Ziemi. Wprowadzenie do paleobiologii. Wyd. 3. 524 pp. PWN, Warszawa.
Dzik, J., Sulej T. 2004. Polski dinozaur. Krasiejów. 80 pp. ADAN, Opole.
Gould, S. J. 1998. Dzieje życia na Ziemi. 256 pp. Świat Książki, Warszawa.
Kielan-Jaworowska, Z. 1963. Mały słownik paleontologiczny. 216 pp. Wiedza Powszechna, Warszawa.
Malam, J., Parker, S. 2005. Encyklopedia dinozaurów i innych zwierząt prehistorycznych. 256 pp. Parragon.
http://www.pl.wikipedia.org/wiki/Dinozaury
Artykuł zostanie wprowadzony na stronę poza kolejnością - nie chodzi tu o to, że ja jestem autorem tekstu - na stronie http://www.bionotatki.com zamieszczona zostanie skrócona wersja tekstu, z odnośnikiem do rozszerzonej wersji, na naszej stronie.
Artykuł zostałby wprowadzony poza kolejnością, nawet gdyby go napisał ktokolwiek z redakcji.
Łukasz
Ostatnio zmieniony 9 kwietnia 2008, o 14:23 przez Dino, łącznie zmieniany 4 razy.
-
- Moderator
- Posty: 2585
- Rejestracja: 22 października 2007, o 18:29
MyĹlÄ, Ĺźe artykuĹ moĹźe byÄ. Napisany przystÄpnym jÄzykiem, dobrze siÄ go czyta. Dobrze, Ĺźe wytĹumaczyĹeĹ co nie jest dinozaurem, a co jest. MĂłgĹbym siÄ doczepiÄ kilku rzeczy, ale to jest artykuĹ zaadresowany dla osĂłb nie interesujÄ
cych siÄ na co dzieĹ dinozaurami, wiÄc moĹźna przymknÄ
Ä oko.
Biologia, UW
Re: [artykuĹ] Dinozaury - informacje ogĂłlne
Generalnie fajny artykuĹ, dobrze, Ĺźe taki bÄdzie na stronie.
i wielkie, roĹlinoĹźerne o dĹugiej szyi i ogonie, czworonoĹźne, o piÄciopalczastej stopie i prostej budowie zÄbĂłw (zauropodomorfy, czyli Sauropoda, Prosauropoda i formy prymitywne). Do tej grupy zalicza siÄ najwiÄksze lÄ dowe zwierzÄta wszech czasĂłw. (i tutaj proponuje link do artykuĹu Danu)
JedynÄ ĹźywÄ pozostaĹoĹciÄ po tych niesamowitych zwierzÄtach sÄ dziĹ ptaki, ktĂłre wyewoluowaĹy z niewielkich, drapieĹźnych dinozaurĂłw, spokrewnioych z deinonychozaurami, do ktĂłrych zalicza siÄ np. sĹynny Velociraptor.
Tak, ale ja jednak siÄ doczepiÄ - po co wprowadzaÄ ludzi w bĹÄ d albo prowokowaÄ komentarze w stylu "ale niektĂłre teropody byĹy roĹlinoĹźerne i miaĹy 4-palczaste stopy"?Utahraptor pisze:MĂłgĹbym siÄ doczepiÄ kilku rzeczy, ale to jest artykuĹ zaadresowany dla osĂłb nie interesujÄ cych siÄ na co dzieĹ dinozaurami, wiÄc moĹźna przymknÄ Ä oko.
JADino pisze:Któş z nas nie sĹyszaĹ nigdy o dinozaurach?
Generalnie tak, ale nie wszystkie. Moja propozycja: WĹrĂłd dinozaurĂłw gadziomiednicznych wystÄpowaĹy dwunoĹźne formy, przewaĹźnie miÄsoĹźerne i o (poza nilicznymi wyjÄ tkami) trĂłjpalczastych stopach (teropody - Theropoda)WĹrĂłd dinozaurĂłw gadziomiednicznych wystÄpowaĹy dwunoĹźne formy miÄsoĹźerne o trĂłjpalczastych stopach (teropody - Theropoda)
no i bazalne zauropodomorfy, nie bÄdÄ ce prozauropodami.i wielkie, roĹlinoĹźerne o dĹugiej szyi i ogonie, czworonoĹźne, o czteropalczastej stopie i prostej budowie zÄbĂłw (zauropodomorfy, czyli Sauropoda i Prosauropoda).
i wielkie, roĹlinoĹźerne o dĹugiej szyi i ogonie, czworonoĹźne, o piÄciopalczastej stopie i prostej budowie zÄbĂłw (zauropodomorfy, czyli Sauropoda, Prosauropoda i formy prymitywne). Do tej grupy zalicza siÄ najwiÄksze lÄ dowe zwierzÄta wszech czasĂłw. (i tutaj proponuje link do artykuĹu Danu)
ale miaĹy je teĹź ceratopsy i nigerzaur, ale to szczegĂłlik.z bateriami zÄbowymi (ornitopody - Ornithopoda)
ale to siostrzany takson ptakĂłw. Moja propozycja:JedynÄ ĹźywÄ pozostaĹoĹciÄ po tych niesamowitych zwierzÄtach sÄ dziĹ ptaki, ktĂłre wyewoluowaĹy z niewielkich, drapieĹźnych dinozaurĂłw, zwanych deinonychozaurami.
JedynÄ ĹźywÄ pozostaĹoĹciÄ po tych niesamowitych zwierzÄtach sÄ dziĹ ptaki, ktĂłre wyewoluowaĹy z niewielkich, drapieĹźnych dinozaurĂłw, spokrewnioych z deinonychozaurami, do ktĂłrych zalicza siÄ np. sĹynny Velociraptor.
[Stamp: Apsaravis] [Avatar: P. Weimer, CC BY-NC-SA 2.0]
- Dino
- Administrator
- Posty: 4006
- Rejestracja: 13 marca 2006, o 20:45
- Imię i nazwisko: Łukasz Czepiński
- Lokalizacja: Warszawa
- Kontakt:
Re: [artykuĹ] Dinozaury - informacje ogĂłlne
Serio?nazuul pisze:JADino pisze:Któş z nas nie sĹyszaĹ nigdy o dinozaurach?
Niestety, nie mam Ĺźadnego pomysĹu na alternatywny poczÄ tek... :?
PoprawiĹem, dziÄki za sugestie!
-
- Moderator
- Posty: 2585
- Rejestracja: 22 października 2007, o 18:29
Co to jest dinozaur?
jak byście sformułowali definicje DINOZAUR?
Ja tak:
Dinozaury - to prehistoryczne gady chodzące miliony lat temu po Ziemi. Przyjmowały różne rozmiary i żywiły się mięsem lub roślinami. Nie wiadomo jak zginęły dinozaury, ale jest wiele teorii.
Jak myślicie, co tu jeszcze dodać lub ująć?
Napiszcie mi jakieś uwagi, albo pochwały;)
Korzeń
Ja tak:
Dinozaury - to prehistoryczne gady chodzące miliony lat temu po Ziemi. Przyjmowały różne rozmiary i żywiły się mięsem lub roślinami. Nie wiadomo jak zginęły dinozaury, ale jest wiele teorii.
Jak myślicie, co tu jeszcze dodać lub ująć?
Napiszcie mi jakieś uwagi, albo pochwały;)
Korzeń
Re: Co to jest dinozaur?
Można jeszcze dodać np.: jakie rozmiary przyjmowały, podać jedną teorię o wyginięciu dinozaurów...i to chyba tyle:)
$Miki$
-
- Moderator
- Posty: 2585
- Rejestracja: 22 października 2007, o 18:29
Re: [artykuł] Dinozaury - informacje ogólne
Ale roślinami i mięsem żywiły się także inne prehistoryczne gady np. wymarłe jaszczurki. Jeśli chcesz podać definicję, musi ona wykluczać pozostałe grupy zwierząt. Najlepiej podać jakąś charakterystyczną cechę anatomiczną, która nie pojawia się u innych zwierzaków.Dinozaury - to prehistoryczne gady chodzące miliony lat temu po Ziemi. Przyjmowały różne rozmiary i żywiły się mięsem lub roślinami. Nie wiadomo jak zginęły dinozaury, ale jest wiele teorii.
Biologia, UW