Doskonale zdaję sobie sprawę z tego, iż miednica ptasio-podobna u Ornithischia i typowo ptasia/"ptasio-kształtna" późniejszych członków Theropoda to zupełnie dwie różne kwestie. Moje pytanie miało raczej na celu wywnioskowanie celu oraz okresu czasu w jakim u przedstawicieli Ornithischia (a raczej ich przodków) doszło do tak drastycznych zmian w budowie miednicy. W każdym razie temat ten nie dawał mi spokoju i przewertowałem trochę taksonów wewnątrz Teropoda. Od razu zaznaczam, że to co poniżej przedstawiam nie ma nic wspólnego z żadnym profesjonalnym opracowaniem. Jest to czysta kalkulacja na tzw. "chłopski rozum". Nie będę skupiał się na szczegółach anatomicznych, czy terminologii morfologicznej, a jedynie na okresie czasu w jakim zaszły zmiany u poszczególnych grup teropodów.
Otóż bardzo ciekawy proces ewolucyjny miał miejsce u przedstawicieli Alvarezsauroidea. Ich miednice są niemal bliźniacze na pierwszy rzut oka z miednicami pierwszych dinozaurów ptasiomiednicznych. Pierwszy pewny alwarezsauroid to
Haplocheirus sprzed
ok. 157 mln lat. Kolejny w zapisie kopalnym jest dopiero
Patagonykus sprzed
ok. 92 mln lat. Oczywiście posiada on już miednicę podobną do członków Ornithischia. Nie znaleziono niestety niczego, że tak to określę, "z pomiędzy tych okresów". Ale przynajmniej wiemy, iż proces morfowania miednicy "ptasio-kształtnej" trwał na pewno
krócej niż 65 mln lat.
Kolejną, choć bardziej problematyczna, jest kwestia ptaków i wszystkich taksonów prawdopodobnie z nimi spokrewnionymi. Dużą część wczesnych form ptasich znamy z formacji chińskich sprzed
ok. 120 mln lat temu. Mówię tu o taksonach z rozwiniętymi już w omawiany sposób miednicami. Poczciwy
Archaeopteryx pochodzi z osadów sprzed ok.
150-145 milionów lat. Pierwsze celurozaurowe teropody, o których wiemy, pochodzą sprzed ok.
160-165 mln lat. Proces ewolucji tej części szkieletu wynosi w tym przypadku
mniej niż 45 mln lat.
I ostatni przykład, choć przyznaję, że bardzo, ale to bardzo naciągany, to przykład niemal niemożliwego do sklasyfikowania (z dzisiejszego punktu widzenia)
Chilesaurus. Dinozaur ten żył
ok. 145 mln lat temu i również posiadał "ptasio-kształtną" miednicę. W 2016 roku Gregory S. Paul zasugerował, że szczątki
Eshanosaurus (wątpliwego teropoda, uznanego początkowo za teriziniozaura) datowane na
ok. 190 mln lat, mogą w istocie należeć do zwierzęcia spokrewnionego z chilezaurem. Jeśli byłaby to prawda, to po pierwsze: zyskalibyśmy dowód na istnienie zupełnie niezależnej i nieznanej, nowej linii dinozarów, której wcześnejszych i późniejszych przedstawicieli do tej pory nie odkryto; a po drugie: czas dzielący obydwa dinozaury wynosiłby
ok. 45 mln lat.
A więc reasumując. Wydaje się, że czas potrzebny na zmiany morfologiczne, które muszą zaistnieć do zmiany miednicy z "gado-kształtnej" w "ptasio-kształtną" wynosi: A. na pewno mniej niż 65 milionów lat; B. ok. 45 milionów lat, na co pozwala punk A. Wracając zatem do meritum - najwcześniejsze ze znanych i pewnych przedstawicieli Ornithischia to takson
Eocursor oraz pierwsi członkowie rodziny Heterodontosauridae. O ile dawniej eokursor datowany był na
210 milionów lat, dziś przeważa teza o wieku
200-190 milionów lat, podobnie z resztą jak dla wczesnych heterodontozaurydów.
A teraz obliczymy w jakich pokładach należy szukać pierwszych "ptasiomiednicznych", którzy z ptasimi miednicami nie mieli wówczas zbyt wiele wspólnego. Prosty rachunek:
190 mln + 45 mln = 235 mln lat. Co ciekawe jest to okres, z którego pochodzą skamieniałości pierwszych dinozaurów - wczesnych zauropodomorfów, teropodów, ale również herrerazaurydów, czy silezaurydów. Nasuwa się wręcz masa pytań, ale najważniejszym wydaje się to "Czy możliwym jest, aby potencjalny przodek lub krewny pierwszych Ornithischia został już odkryty, a badacze nie są w stanie go zidentyfikować ze względu na zbyt duże podobieństwo do gadziomiednicznych lub innych kladów?".
Chciałbym tylko zwrócić uwagę, że nie wspomniałem o
Pisanosaurus, gdyż wg najnowszych analiz jest on silezaurydem, a to rodzi pewne podejrzenia co do możliwego pokrewieństwa z dinozaurami ptasiomiednicznymi. Możliwe, że to właśnie członkowie Silesauridae są "triasowymi ptasiomiednicznymi", na co już w niektórych publikacjach wskazywało kilku badaczy. Czy może o wiele lepszym wytłumaczeniem jest teoria kladu Ornithoscelida? Według niej Ornithischia pochodzić by miały od teropodo-kształtnych, mięso- bądź wszystkożernych dinozaurów o gadzich miednicach. To rodzi pewne implikacje, co do możliwości identyfikacji takiego taksonu jako nie-teropoda. Matthew Baron zaproponował, by za takowy takson uznać
Daemonosuarus - chodziło mu o budowę czaszki i zębów, która faktycznie jest niespotykana pośród wczesnych teropodów (aż chciałoby się na siłę powiązać go z heterodontozaurydami). Niestety nie znamy szkieletu postkranialnego tego dinozaura, więc o weryfikację tej tezy będzie bardzo ciężko.
Z drugiej jednak strony mamy Andrea Cau, który twierdzi, że
Daemonosaurus to takson siostrzany do rodziny Herrerasauridae wewnątrz Herrerasauria. Co ciekawe, u herrerazaurydów można zaobserwować postępującą zmianę ustawienia kości miednicznych, który przypomina proces, o którym się tu rozpisuję od dobrej godziny. Porównajcie tylko miednice
Sanjuansaurus (prawdopodobnie najstarszy opisany herrerazauryd),
Herrerasaurus (z tej samej formacji, lecz z płytszych, a więc nieco młodszych osadów) oraz
Staurikosaurus. Im takson młodszy, tym miednica nabiera znajomych kształtów. Jeszcze się okaże, że to całe Ornithoscelida zamiast teropodów zawiera herrerazaury
Jedno jest pewne. Rok 2018 był zwariowany pod względem nowych odkryć. I jak wcześniej nie wiedzieliśmy zbyt wiele, to na dzień dzisiejszy można śmiało stwierdzić, że nie wiemy nic poza tym